Krok pierwszy:
Ekoetyka współpracy

Ekologiczny kodeks etyczny
Najpierw sformułuj ekologiczny kodeks etyczny, który powinien być częścią polityki i misji instytucji (zobacz: POLITYKA INSTYTUCJI). Integralną jego częścią powinny być ekologicznie etyczne zasady współpracy, szczególnie z partnerami komercyjnymi. Poniżej znajdziesz kilka inspirujących propozycji.

1. Zaplanuj swoje zakupy i kupuj tylko to, co naprawdę konieczne. Dobre planowanie wydatków pozwoli na zakup produktów naprawdę potrzebnych i na odpowiednie dobranie sprzedawców(-czyń) lub usługodawców(-czyń).
2. Zamiast kupować – wypożycz. To się może sprawdzić w przypadku sprzętu multimedialnego, którego wartość rynkowa i użytkowa – z uwagi na tempo rozwoju technologicznego – bardzo szybko spada. Produkuje się zawrotną liczbę produktów elektronicznych, które natychmiast stają się elektrośmieciami. Wypożyczaj – a zaoszczędzisz pieniądze oraz zredukujesz ilości odpadów. Jeśli jesteś właścicielem takiego sprzętu, dziel się nim z innymi organizacjami, szczególnie tymi z mniejszym kapitałem finansowym.
3. Kupuj lokalnie. Nawiązując współpracę z miejscowymi przedsiębiorstwami, wspierasz „małą gospodarkę”. Kapitał pozostaje w lokalnym obiegu, nie zasila zagranicznych kont rynkowych gigantów, zarejestrowanych zazwyczaj w rajach podatkowych. Ponadto łańcuch dostaw na każdym etapie produkcji jest łatwiejszy do zweryfikowania. A przede wszystkim – lokalny transport zmniejsza emisję CO2 do atmosfery.
4. Kupuj dla demokracji, czyli wspieraj spółdzielnie i alternatywne modele biznesowe, opierające się na ekonomii społecznej i solidarnościowej.
5. Wybieraj produkty opatrzone certyfikatami ekologicznego i etycznego handlu.
6. Sprawdzaj politykę ekologiczną i społeczną firm, z którymi współpracujesz. Weryfikuj, z jakich surowców one produkują, w jaki sposób utylizują i/lub recyklingują odpady. Czy przestrzegają prawa pracy? Czy płacą podatki?
7. Unikaj współpracy z dużymi korporacjami, wybieraj małe i średnie przedsiębiorstwa, najlepiej lokalne. Dbasz w ten sposób o bardziej zrównoważoną dystrybucję dóbr i pieniędzy wśród lokalnych przedsiębiorstw i pracowników oraz pracowniczek.
8. Sprawdzaj, w jaki sposób banki inwestują Twoje pieniądze. Czy są akcjonariuszami nieetycznych firm lub projektów, jak np. wydobywanie paliw kopalnych albo grabież ziemi czy wody?

Rewizja istniejących relacji gospodarczych
Opierając się na ekologicznym kodeksie etycznym, przeanalizuj sieć relacji gospodarczych, w jakiej funkcjonuje Twoja instytucja. Być może nie wszystkie usługi są konieczne, a może warto je ograniczyć? Przykładowo: w wypadku usług wydawniczych (współpracy z drukarniami) rozważ ograniczenie druku materiałów promocyjno-informacyjnych do niezbędnego minimum (zobacz: KOMUNIKACJA I PROMOCJA). Innym przykładem są usługi ogrodnicze – zdecydowanie lepsze dla środowiska będzie rzadsze koszenie trawników lub wysianie łąki kwietnej, którą wystarczy skosić raz, dwa razy do roku (zobacz: PRZYRODA).

Można też część usług przewartościować i dostrzec ich walory rzemieślnicze. Wróćmy do usługi poligraficznej. W ramach programu merytorycznego możesz zorganizować np. warsztat linorytu, ucząc zainteresowanych wykonywania kopii graficznych w tej technice. Oprócz wiedzy dostarczasz uczestnikom konkretnych umiejętności, które niewykluczone, że w przyszłości staną się ich kompetencją zarobkową. Powstałe na warsztacie linoryty możesz wykorzystać w celach promocyjno-komunikacyjnych. Będą one z pewnością traktowane z większym szacunkiem przez odbiorców niż ulotki masowo drukowane na maszynie.

Z pewnością część partnerów biznesowych możesz zastąpić innymi formami przedsiębiorczości, bazującymi na spółdzielczym kapitale (spółdzielnie, kooperatywy). Przyjrzyj się też polityce firm partnerskich. Czy wyznają podobne wartości wobec środowiska jak Twoja instytucja? Jeśli nie, nie rezygnuj z tej współpracy od razu – spróbuj renegocjować warunki umowy.

Spółdzielnie i kooperatywy
Podmioty ekonomii społecznej i solidarnej oraz przedsiębiorstwa społeczne to takie formy podmiotów prawnych, które zarządzane są w sposób demokratyczny, ich działalność nie jest nastawiona na zysk oraz kierują się wartościami dobra społecznego i ekonomicznego. Demokratyczny sposób zarządzania polega na włączeniu w proces decyzyjności członków i członkinie spółdzielni. Dzieje się to zatem inaczej niż w zwykłych przedsiębiorstwach gospodarczych, w których decyzję podejmują właściciele(-lki). Gwarantuje to osobom pracującym na rzecz spółdzielni, że mają pełny wpływ na kierunek rozwoju przedsiębiorstwa i decyzje biznesowe. 
Działalność nienastawiona na zysk polega na tym, że wypracowany przychód nie jest prywatyzowany, tylko wspiera dalszy rozwój przedsiębiorstwa i/lub jego pracowników i pracowniczki. Nadrzędnym celem spółdzielni jest tworzenie miejsc pracy – przez co przyczyniają się one do aktywizacji zawodowej osób wykluczonych czy marginalizowanych, reintegracji zawodowej i społecznej, poprawy statusu ekonomicznego lokalnej społeczności i lokalnego rozwoju ekonomicznego. Solidarnościowy aspekt takich przedsiębiorstw polega też na wspieraniu siebie nawzajem. W ramach tego tworzą specjalne sieci i fundusze pomocowe. 
Z punktu widzenia ekoetyczności tego rodzaju podmioty samą swoją praktyką działania sprzeciwiają się gospodarczym relacjom wyzysku i eksploatacji. Wspieraj ich, korzystając z oferowanych towarów i usług. W ten sposób dbasz bowiem o dobry stan ekonomiczny, społeczny, a także psychologiczny (walka z wykluczeniem i bezrobociem) miejsca, w którym żyjesz i pracujesz. Współpracując z tymi podmiotami, masz też większą możliwość uzgodnienia zasad współpracy – np. poprzez wybór konkretnych produktów, wykorzystanych w zlecanej przez Ciebie produkcji. Najpopularniejszymi podmiotami ekonomii społecznej i solidarnej są spółdzielnie socjalne, pracy czy inwalidów, ale także organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą. Te podmioty, tak jak inne przedsiębiorstwa, wystawiają faktury za towary i usługi, instytucja kultury może więc się z nimi rozliczyć. Przez ostatnie kilka lat znacząco rozwinęła się polityka rozwoju spółdzielczości. W Internecie możesz znaleźć specjalne wyszukiwarki (np. http://www.bazaps.ekonomiaspoleczna.gov.pl/), z wyborem miast, dzięki którym bez problemu znajdziesz potencjalnych partnerów w zakresie dostawy towarów i usług dla Twojej instytucji.

Współpraca z osobami fizycznymi
Rozważ wspieranie osób ze społeczności lokalnej, poprzez kupowanie usług lub towarów bezpośrednio od konkretnych osób albo grup nieformalnych. Podmioty te często nie mają osobowości prawnej, nie mogą wystawić faktury. Pamiętaj, że z osobami fizycznymi możesz się rozliczyć, zawierając umowę kupna-sprzedaży.

Wynajmowanie przestrzeni
Instytucje kultury udostępniają swoje przestrzenie pod długoterminowy wynajem lub jednorazowe wydarzenia komercyjne. Przeanalizuj dokładnie każdą propozycję, bo ma ona wpływ nie tylko na środowisko przyrodnicze, lecz także na wizerunek publiczny Twojej instytucji. Jeśli promuje ona picie kranówki, ale restauracja, która podnajmuje od niej pomieszczenia, serwuje klientom tylko wodę butelkowaną, to ta niespójność będzie mocno hamowała proces zmiany codziennych nawyków. To samo dotyczy np. plastikowych naczyń jednorazowych, w których serwuje się jedzenie podczas wydarzenia komercyjnego. Brak spójności w działaniach hamuje proces promowania zmiany i może wywołać zarzut niekonsekwencji w tworzeniu ekologicznie odpowiedzialnej organizacji. 
Wpisz do umowy najmu odpowiednie zapisy, szczególnie te dotyczące gospodarowania odpadami, nieużywania plastiku, ale też promujące postawy ekologiczne. W ten sposób kształtujesz ekologiczne nawyki i edukujesz odbiorców oraz partnerów. Dobrym przykładem jest tu bistro Wars i Sawa w Nowym, wynajmujące przestrzeń w Nowym Teatrze w Warszawie, pełniące też funkcję pracowniczej stołówki. Serwowane w nim dania są wegańskie i wegetariańskie.

Krok pierwszy:
Zielone zespoły

Jak zacząć?
Zadbaj o to, by w składzie zielonego zespołu znalazły się osoby pracujące na różnych stanowiskach i/lub w różnych działach oraz by spotkania te odbywały się w godzinach pracy. Ustal ramowe zasady funkcjonowania zespołu, takie jak systematyczność spotkań (np. raz w miesiącu) czy zaplanowanie ich przebiegu (agenda, osoba prowadząca, osoba tworząca notatki). Jeśli grupa powstała oddolnie – poinformuj o tym dyrekcję i od czasu do czasu zaproś ją na spotkanie.

Obszary tematyczne
Warto wydzielić obszary tematyczne do kolejnych spotkań pracy zielonego zespołu, tj. segregacja śmieci, oszczędzanie wody, partnerstwa, ekologiczne projekty czy cykle wydarzeń. Najlepiej zacząć od małych kroków, kolejno rozpoznawać problemy i szukać dla nich najbardziej realnych rozwiązań.

Praktyki codzienne
Na tym etapie jesteśmy w stanie wypracować kodeks codziennych praktyk ekologicznych i wprowadzać je w życie, motywując innych współpracowników i inne współpracowniczki do podjęcia tego wysiłku. Mogą to być drobne, ale bardzo istotne zmiany, np. drukowanie tylko wtedy, kiedy to konieczne, i tylko dwustronnie; picie wody z kranu; rezygnacja z plastikowych kubeczków itp.

Krok pierwszy:
Budynek

Zmniejszenie zużycia wody
Można to osiągnąć dzięki korzystaniu z perlatorów, czyli nakładki zamontowanej u wylotu kranu lub prysznica, która napowietrza wylewającą się wodę, zwiększając objętość strumienia. Obecnie to rozwiązanie jest stosowane domyślnie, warto jednak sprawdzić zainstalowane w budynku baterie, szczególnie starsze modele. Perlator zmniejsza zużycie wody od 15% do nawet 60%. W oszczędzaniu wody pomocne są także podwójne przyciski przy spłuczce, które spłukują toaletę przy użyciu 3 lub 6 litrów wody. Ważne, żeby te oznakowania były widoczne. Jeżeli w organizacji nie ma wodomierzy, warto je zamontować.

Zmniejszenie zużycia energii
Wyłączaj sprzęty, których nie używasz. Nie zostawiaj urządzeń elektrycznych podłączonych do gniazdka w trybie czuwania. Korzystaj z listew, do których można podpinać sprzęty. W ten sposób nie będziesz musiał(a) wyłączać pojedynczych urządzeń. 

Kontrolowanie temperatury
Warto zadbać o to, żeby pomieszczenia nie były przegrzane. Można to zrobić chociażby przy pomocy czujników mierzących temperaturę. Bezpośrednie promieniowanie słońca na okna ograniczysz poprzez stosowanie zewnętrznych osłon – typu markizy lub zewnętrzne rolety. Przydatne jest też umieszczenie termostatów na grzejnikach, należy jednak dbać o to, żeby ich nie zasłaniać ani nie zakrywać. Przy krótkim i regularnym wietrzeniu nie trzeba zamykać zaworów grzejnikowych. Powinno się to jednak robić w sytuacji, kiedy okna są uchylane na dłużej, ponieważ ciepło wydostaje się na zewnątrz. Podobna zasada dotyczy klimatyzacji. Kiedy ją włączasz, zamknij okna. Pracowniczki i pracownicy powinni zostać poinformowani o optymalizowaniu działania klimatyzacji lub należy odgórnie wprowadzić odpowiednie ustawienia. System klimatyzacyjny wymaga także regularnych przeglądów – w innym bowiem wypadku pobiera więcej energii, niż powinien (zobacz). 

Właściwe oświetlenie
Staraj się wykorzystywać światło naturalne tam, gdzie tylko jest to możliwe. Dopasuj też oświetlenie do charakteru wykonywanej pracy – czasami potrzebujesz punktowego (np. do czytania), a niekoniecznie ogólnego. Na energooszczędność systemu oświetleniowego wpływa także jego konserwacja. Zadbaj o jego regularne czyszczenie.

Odpowiednia selekcja odpadów i ich redukcja 
Warto przyjrzeć się wykonywanym zakupom oraz odpowiedniej segregacji śmieci. Świadomy wybór produktów pod kątem opakowania można sprowadzić do zasady: im go mniej, tym lepiej. Ewentualnie pozostaje wybór opakowania wielokrotnego użytku albo z materiałów recyklowanych. Wybieraj produkty, których można ponownie użyć, i umieszczaj je w odpowiednich pojemnikach.

Krok pierwszy:
Praktyki codzienne

Ekologiczny potencjał pracowniczy 
Warto przyjrzeć się już istniejącym prośrodowiskowym zachowaniom pracowniczek i pracowników. Być może w zespole są osoby, które z własnej inicjatywy edukują innych o prawidłowej segregacji śmieci, dzielą się wiedzą na temat materiałów z recyklingu albo interesują się ekologicznymi praktykami w zarządzaniu czasem pracy. Dobrze jest się więc zorientować, w których obszarach możesz skorzystać z doświadczenia pracowniczego. Inspiracja płynąca z codziennych praktyk jest dobrym początkiem do wprowadzania bardziej złożonych procesów (zobacz: ZIELONE ZESPOŁY). 

Edukacja ekologiczna
Wiedza, zainteresowania i umiejętności ludzi z zespołu są niezwykle cenne w rozpowszechnianiu dobrych praktyk ekologicznych. Ważne narzędzia edukacyjne stanowią klarowne instrukcje i zalecenia, ale też zapewnienie niezbędnej infrastruktury. Przykładowo: jeżeli chcecie zacząć pić kranówkę, ustalcie to z całym zespołem, a także zapewnijcie karafki i szklanki. Odpowiednią segregację śmieci wesprzyj infografikami z przykładami, co i dokąd powinno trafić. W niektórych instytucjach usuwa się kosze z poszczególnych pomieszczeń i ustawia je w tych miejscach, w których jest przestrzeń na kilka kubłów do segregacji. Instrukcje lub zachęty dotyczące zrównoważonych sposobów korzystania z zasobów warto umieszczać w widocznych miejscach. Należy także wspierać powstawanie wewnętrznych kółek samokształceniowych, w ramach których pracownicy i pracowniczki mogą dzielić się wiedzą na temat ekologii (zobacz: PRACOWNICZKI i PRACOWNICY, ZIELONE ZESPOŁY).

Wyłączanie nieużywanych sprzętów 
Zawsze wyłączaj wszystko, czego nie używasz, i nie zostawiaj urządzeń elektrycznych podłączonych do gniazdka w trybie czuwania. Korzystaj z listew, do których można podpinać urządzenia. W ten sposób nie będziesz musiał(a) wyłączać pojedynczych sprzętów. 

Picie kranówki
W polskich miastach można pić wodę z kranu bez przegotowania. Zazwyczaj niepotrzebny okazuje się nawet filtr – zgodnie z normami Unii Europejskiej woda z kranów jest wielokrotnie filtrowana. Bywają jednak osoby oporne w tej kwestii. Niektórym woda z kranu nie smakuje (rozwiązaniem może być dodanie mięty czy cytryny), bywa też tak, że zły stan rur sprawia, iż woda okazuje się niezdatna do picia (wówczas niezbędne jest pozostawienie filtrów). Zachęcaj uczestników i uczestniczki organizowanych wydarzeń do przynoszenia ze sobą wielorazowych butelek. Upewnij się też, że mają łatwy dostęp do wody. Zadbaj o to, by butelki wielorazowe były dostępne w sprzedaży na miejscu. Jeśli konieczna jest woda butelkowana – to w szklanych butelkach (zobacz: BUDYNEK oraz TECHNOLOGIE INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNE) 

Kontrolowanie temperatury
Warto zadbać o to, żeby pomieszczenia nie były przegrzane. Przydatne jest umieszczenie termostatów na grzejnikach, ale należy pamiętać, żeby ich nie zasłaniać ani nie zakrywać. Przy krótkim i regularnym wietrzeniu nie trzeba zamykać zaworów grzejnikowych. Powinno się to robić w sytuacji, kiedy okna są uchylane na dłużej, ponieważ ciepło wydostaje się wtedy na zewnątrz. Podobna zasada dotyczy klimatyzacji. Kiedy włączacie klimatyzację, zamykajcie wszystkie okna. Pracowniczki i pracownicy powinni zostać poinformowani o optymalizowaniu działania klimatyzacji lub odpowiednie ustawienia należy wprowadzić odgórnie. System klimatyzacyjny wymaga także regularnych przeglądów – w innym bowiem wypadku pobiera więcej energii, niż powinien (zobacz: https://20stopni.pl).

Właściwe oświetlenie
Staraj się wykorzystywać światło naturalne tam, gdzie to ty6lko możliwe, oraz dopasować jego natężenie do charakteru wykonywanej pracy. Czasami potrzebujesz oświetlenia punktowego (np. do czytania), a niekoniecznie ogólnego. Na energooszczędność systemu oświetleniowego wpływa także jego konserwacja. Zadbaj więc o jego regularne czyszczenie. 

Redukcja odpadów
Warto przyjrzeć się wykonywanym zakupom oraz odpowiedniej segregacji śmieci. Należy przy tym zadbać o świadomy wybór produktów pod kątem ich opakowania. Zazwyczaj oznacza to, że im mniej opakowania – tym lepiej. Ewentualnie pozostaje wybór opakowania wielokrotnego użytku albo z materiałów recyklowanych. Wybieraj produkty, których można ponownie użyć, i umieszczaj je w odpowiednich pojemnikach. 

Ograniczenie zużycia plastiku 
Działania w tej kwestii mogą wspierać takie praktyki jak picie wody z kranu w szklankach, a nie z plastikowej butelki. Warto zastanowić się nad całkowitym wycofaniem jednorazowego plastiku z organizacji. Można to zrobić na różne sposoby. Jednorazowy plastik jest używany często podczas cateringów. Warto więc przyjrzeć się alternatywnym rozwiązaniom, takim jak korzystanie z naczyń i sztućców wielokrotnego użytku. Jeśli już musisz użyć „jednorazówek”, wybierz te wykonane z materiałów kompostowalnych (z trzciny cukrowej, kukurydzy) lub – w dalszej kolejności – biodegradowalnych (z otrębów, drewna, papieru; zobacz: PRODUKCJA WYDARZEŃ, PRODUKCJA: MATERIAŁY).

Weronika Zalewska, Bez tytułu (Plastik niezmiennie nie oddycha), mixed media, 2021

Ograniczenie zużycia papieru
Wprowadź odgórnie domyślne ustawienia drukarek dla całej instytucji: druk dwustronny, odcienie szarości, nasycenie 80%. Niektórych materiałów papierniczych można użyć wielokrotnie – należą do nich m.in. koperty, częściowo zadrukowane kartki czy karteczki post-it

Ręczniki papierowe albo suszarki do rąk
Żadne z tych rozwiązań nie jest idealne. Z ręczników korzysta się jednorazowo, ale suszarki także zużywają zasoby. Wszystko zależy od sposobu produkcji prądu, jego poboru oraz sposobu utylizacji odpadów. Jeżeli w instytucji nadal używa się ręczników papierowych, warto wybierać te, które pochodzą z recyklingu. Pamiętaj, że gdy są one zabrudzone, trafiają do odpadów zmieszanych, a więc nie ma możliwości ich ponownego wykorzystania. W miejscach,  w których udostępnia się ręczniki papierowe, powinna się pojawić informacja, że do wytarcia dłoni wystarczy jeden arkusz. Suszarki, które osuszają ręce poprzez nieogrzane powietrze (w ciągu 12 do 20 sekund) i pobierają mniej prądu (około 1,5 kW zamiast 2,4 kW), to zdecydowanie bardziej zrównoważony wybór niż ręczniki (zobacz).

Jadłodzielnia
Pomysły na dzielenie się jedzeniem mogą się przejawiać w bardzo zróżnicowany sposób. Należą do nich jadłodzielnie. Są to lodówki lub szafki zakładane w ogólnodostępnych miejscach. Na pojemnikach z jedzeniem powinna być informacja o terminie przydatności.

Baza materiałów biurowych
Warto dzielić się materiałami, a nie kupować osobne zestawy do pracy dla każdego działu. Pamiętaj, żeby korzystać z nich w racjonalny sposób. 

Zrównoważony transport
Można go praktykować na różne sposoby: dojazd do pracy rowerem czy komunikacją publiczną albo podwożenie się samochodami. Podróże służbowe odbywają się czasami za pomocą własnych lub wynajętych aut. Można się zastanowić nad różnego rodzaju zachętami dla pracowników i pracowniczek, tak aby decydowali się na korzystanie ze zrównoważonego transportu. Warto też zdefiniować, jakie podróże można odbywać jakimi środkami – np. że krajowe podróże służbowe nie obejmują lotów, natomiast liczba lotów międzynarodowych w ciągu roku nie może przekraczać ściśle określonego limitu.