Praktyki codzienne związane są z powszednim użytkowaniem przestrzeni i wprowadzaniem w zespole nawyków przyjaznych środowisku. Poprzez kształtowanie świadomości i wdrażanie różnorodnych usprawnień możemy znacząco zmniejszyć zużycie wody, ciepła, energii, ograniczyć produkcję odpadów i budować wspólną odpowiedzialność za środowisko.
KROK 1
Na tym etapie skup się na edukacji wewnątrz instytucji, kształtowaniu nawyków i minimalizacji zużycia zasobów.
Niskoemisyjny dojazd do pracy
Wybieraj ekologiczne środki transportu, takie jak rower czy komunikacja miejska. Zadbaj o udogodnienia – stojaki na rowery, prysznic. Zamiast jazdy autem w pojedynkę, zorganizuj carpooling (współdzielenie przejazdu). Niektóre miejsca pracy oferują benefity za wybór zielonego transportu (dodatek rowerowy, dodatek do karty miejskiej), a niektóre udostępniają służbowe rowery do przemieszczania się między lokalizacjami.
Przeczytaj o dodatkach rowerowych: Szok! Nie truje ludzi, nie blokuje ulic i jeszcze zarabia, za: Krytyka Polityczna.
Potencjał pracowniczy
Przyjrzyj się prośrodowiskowym zachowaniom osób w zespole – być może ktoś promuje segregację śmieci, zwraca uwagę na recykling, planuje założyć jadłodzielnię. Indywidualne inicjatywy są dobrym początkiem do stworzenia zielonego zespołu i wspólnych działań w instytucji. Zacznijcie np. od organizacji warsztatów „less waste”, dotyczących ograniczania odpadów poprzez świadome wybory i zrównoważoną konsumpcję. (zobacz: ZIELONY ZESPÓŁ)
Baza materiałów biurowych
Zamiast kupować osobne zestawy dla każdego działu, warto stworzyć wspólną bazę, z której korzysta cały zespół. Dzielenie się zasobami – jak papier, długopisy czy segregatory – pozwala ograniczyć zakupy i odpady. Zanim sięgniesz po nowe artykuły, sprawdź, co jest dostępne. Nawet drobne działania, jak ponowne użycie papieru czy kopert, to oszczędność.
Segregacja śmieci
W Polsce odpady segreguje się na pięć frakcji: cztery z nich trafiają do recyklingu, a piąta – odpady zmieszane – do utylizacji. Zapoznaj się z przykładami, co należy wrzucać do każdej frakcji oraz co może powstać z tych surowców – ta wiedza pomoże Ci lepiej zrozumieć, dlaczego warto dbać o segregację.
1. Papier (niebieski pojemnik)
Wrzucamy: gazety, kartony, papierowe opakowania.
Nie wrzucamy: zabrudzonego papieru, zużytych chusteczek, paragonów.
Powstaje: papier toaletowy, opakowania na jajka, filtry do kawy.
2. Metale i tworzywa sztuczne (żółty pojemnik)
Wrzucamy: plastikowe butelki, puszki, kartony po mleku i sokach (tetrapaki).
Nie wrzucamy: elektroodpadów, blistrów po lekach, opakowań z zawartością.
Powstaje: odzież z polaru, meble z plastiku, metalowe opakowania.
3. Szkło (zielony pojemnik)
Wrzucamy: słoiki i butelki szklane (bez nakrętek).
Nie wrzucamy: ceramiki, żarówek, doniczek.
Powstają: nowe butelki, kafelki, materiały budowlane.
4. Bioodpady (brązowy pojemnik)
Wrzucamy: resztki roślinne, fusy, skorupki jaj, liście.
Nie wrzucamy: resztek pochodzenia zwierzęcego, ziemi z doniczek, drewnianych przedmiotów.
Powstaje: nawóz dla roślin, biogaz.
5. Odpady zmieszane (czarny pojemnik)
Wrzucamy: to, co nie kwalifikuje się do żadnej z frakcji.
Nie wrzucamy: baterii, leków, elektrośmieci, tekstyliów – mają osobne punkty zbiórki.
Odpady zmieszane są utylizowane lub trafiają na wysypiska.
Częstym błędem jest wyrzucanie bioodpadów w foliowych workach. Pamiętaj, że opakowania po żywności wystarczy opróżnić i zgnieść – nie trzeba ich myć. Zasada „odkręć, opróżnij, zgnieć” to klucz do dobrej segregacji. Warto monitorować powtarzające się błędy i umieszczać instrukcje przy koszach. Coraz więcej instytucji rezygnuje z koszy podbiurkowych na rzecz wspólnych pojemników, co sprzyja wyrabianiu nawyku segregacji. Pamiętajcie też, by zadbać o kosze w przestrzeniach publicznych, nie tylko biurowych.
Jeżeli masz wątpliwość, co i gdzie wyrzucić, skorzystaj z internetowych pomocy, np. ze strony Segreguj na 5.
Mniej opakowań
Aby ograniczyć odpady, wybieraj produkty z minimalną ilością opakowań – najlepiej takich, które można ponownie wykorzystać. Korzystaj z opakowań z odzysku i stawiaj na jednorodne materiały, np. koperty bez folii. Wypełnienia papierowe czy skropak biodegradowalny są lepszym wyborem niż tworzywa sztuczne. Unikaj opakowań oksydegradowalnych – rozkładają się na mikroplastik. Jeśli masz wątpliwości, szukaj certyfikatów ekologicznych na opakowaniach, np. FSC, PEFC czy OK compost.
Picie kranówki
Zachęcaj zespół do picia kranówki zamiast wody butelkowanej – serwowanie jej w karafkach to standard w wielu miejscach. Woda z kranu w polskich miastach spełnia normy UE i nadaje się do picia. Jeśli masz wątpliwości co do jakości lokalnej instalacji, zbadaj skład wody lub używaj filtrów.
Rezygnacja z plastikowych butelek
Plastik rozkłada się przez setki lat, a skuteczność recyklingu butelek PET w Polsce wciąż jest niewystarczająca. Jeśli musisz sięgnąć po wodę butelkowaną, wybieraj opcję w szkle – to znacznie lepsze rozwiązanie dla środowiska.
Ekoprodukty w kuchni biurowej
Kawę i herbatę kupuj w dużych opakowaniach, unikaj saszetek i kapsułek. Zamiast herbat w plastikowych torebkach, wybieraj liściaste lub w biodegradowalnych opakowaniach. Zwracaj uwagę na certyfikaty zrównoważonego pochodzenia, jak Fairtrade czy Rainforest Alliance. Cukier także kupuj w dużych, papierowych opakowaniach – najlepiej nierafinowany lub trzcinowy z certyfikatem. Zamiast jednorazowych saszetek z przyprawami, stosuj wielorazowe pojemniki z przyprawami sypkimi.
Stosuj wyłącznie wielorazowe naczynia i sztućce – najlepiej ceramiczne, szklane lub metalowe. Jednorazowe naczynia plastikowe są już w Polsce zakazane zgodnie z unijnymi przepisami. Unikaj także tzw. jednorazówek „eko”, które generują odpady. Jeśli użycie takich produktów jest konieczne, wybieraj wersje kompostowalne (np. z trzciny cukrowej, kukurydzy), a dopiero w dalszej kolejności – biodegradowalne z papieru, drewna czy otrębów.
Ograniczenie druku
Drukuj tylko to, co konieczne. Sprawdź, ile ryz papieru rocznie zużywa Twoja organizacja – to pomoże Wam zmierzyć efekty działań ograniczających zużycie papieru. Wprowadź domyślne ustawienia sprzętu: druk dwustronny, w skali szarości, nasycenie tuszu 80%. Zadrukowane jednostronnie kartki wykorzystuj ponownie – np. do notatek.
Ograniczenie zużycia wody
Używaj gorącej wody tylko wtedy, gdy to konieczne – pozwoli to zaoszczędzić energię potrzebną do jej podgrzewania. Przed myciem ręcznym namaczaj brudne naczynia w misce z wodą i płynem. Zmywarkę uruchamiaj dopiero, gdy jest pełna. W toaletach korzystaj z przycisków do oszczędnego spłukiwania. Regularnie sprawdzaj szczelność instalacji – cieknące krany i spłuczki generują duże straty. Sprawdź, czy macie zainstalowane perlatory – zmniejszają przepływ wody bez utraty komfortu. Zainteresuj się zbieraniem deszczówki, która może posłużyć do podlewania roślin czy pojenia owadów, ptaków– wystarczy wystawić pojemniki na dach lub wokół budynku.
Poznaj proste przykłady na ograniczenie śladu wodnego: Water use, za: Museum Galleries Scotland.
Ręczniki papierowe czy suszarki do rąk
Oba te rozwiązania mają wpływ na środowisko, jednak nowoczesne suszarki, które wykorzystują nieogrzane powietrze, działają szybko (< 20 sekund) i zużywają mało energii (ok. 1,5 kW), będą bardziej ekologicznym wyborem. Ręczniki papierowe po użyciu stają się odpadem zmieszanym, nienadającym się do ponownego przetworzenia. Jeśli ich używanie jest konieczne, wybieraj produkty z recyklingu i informuj osoby użytkujące, że do skutecznego osuszenia rąk wystarczy jeden arkusz – ogranicza to zarówno zużycie surowców, jak i ilość odpadów.
Ograniczanie zużycia energii
Warto zacząć od prostych zasad: korzystaj z naturalnego światła, nie zasłaniaj okien, a oświetlenie dopasuj do potrzeb – często wystarczy punktowe. Zawsze gaś światło po wyjściu z pomieszczenia (nie rób tego, jeśli masz stare świetlówki kompaktowe, wrażliwe na częste włączanie). Wyłączaj nieużywane urządzenia i nie zostawiaj ich w trybie czuwania – pomoże w tym zbiorcza listwa zasilająca lub zasada „ostatni wyłącza sprzęt”. Korzystaj z funkcji oszczędzania energii w komputerach, np. uśpienia czy wygaszania ekranu. Zmniejszenie jasności monitora do 70% może zmniejszyć zużycie energii o 20%, co jest szczególnie istotne w przypadku długiej pracy biurowej i w instytucjach, gdzie komputery są włączone przez wiele godzin. Gotując wodę w czajniku, wlewaj jej tylko tyle, ile potrzebujesz. Drukuj zbiorczo, by ograniczyć częste uruchamianie drukarki – każde „wybudzenie” wiąże się z dodatkowym zużyciem energii. Jeśli Twoja instytucja stosuje oświetlenie zewnętrzne, ograniczcie jego moc i czas działania lub całkowicie z niego zrezygnujcie.
Proste kroki mogą mieć znaczące efekty dla środowiska. Wyłączanie każdego wieczoru tylko 4 świateł to w ciągu roku zmniejszenie śladu węglowego w takim samym stopniu, jak rezygnacja z 10 lotów z Londynu do Paryża. Za: Energy: KiCulture.
Codzienna ekologia cyfrowa
Aby ograniczyć cyfrowy ślad węglowy, stosuj zasady cyfrowego minimalizmu. Zmniejsz liczbę wysyłanych e-maili i rozmiary załączników. Używaj funkcji „odpowiedz wszystkim” oszczędnie. Regularnie usuwaj niepotrzebne e-maile, spam i subskrypcje starych newsletterów. Rozważ wdrożenie automatycznego usuwania e-maili starszych niż rok. Informacje wyszukuj na tablecie lub smartfonie zamiast na komputerze – zużywa to mniej energii. Ograniczaj liczbę otwartych kart w przeglądarkach, aby zmniejszyć zużycie mocy. Pamiętaj, że każde zapytanie ChataGPT zużywa około dziesięciu razy więcej energii elektrycznej niż tradycyjne wyszukiwanie online. Podczas spotkań wideo wyłączaj kamerę – zmniejszy to ślad węglowy spotkania nawet o 96%. Pliki, zamiast na komputerze, przechowuj w chmurze. (zobacz: TECHNOLOGIE INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNE)
Kontrolowanie temperatury
Zadbaj o to, żeby pomieszczenia nie były przegrzane. Przydatne jest umieszczenie termostatów. Pamiętaj, żeby nie zasłaniać, ani nie zakrywać grzejników. Aby zwiększyć ich moc, warto zastosować maty aluminiowe za kaloryferami, a po zmroku zasłaniać okna, by zatrzymać ciepło. Podczas krótkiego wietrzenia nie trzeba zakręcać zaworów, ale przy dłuższym wietrzeniu – tak, aby nie tracić ciepła. Podobnie przy klimatyzacji – podczas jej używania należy zamykać okna. Klimatyzacja powinna być programowana na godziny pracy – wyłączana poza nimi – i regularnie serwisowana, by nie zużywać nadmiaru energii. W odpowiedzi na kryzys energetyczny w UE, np. w Niemczech i Hiszpanii, wprowadzono limity temperatur w budynkach publicznych. W Polsce funkcjonują zalecenia: 19°C zimą i 25°C latem.
Więcej roślin
Większa liczba roślin w instytucji to korzyści środowiskowe, społeczne i psychologiczne. Rośliny poprawiają jakość powietrza wewnątrz budynków – pomagają usuwać zanieczyszczenia, zwiększają wilgotność i pochłaniają dwutlenek węgla. Ich obecność działa również kojąco: liczne badania potwierdzają, że rośliny obniżają poziom stresu, poprawiają nastrój oraz wspierają koncentrację. Wpływają też na komfort akustyczny – liście pochłaniają część dźwięków, pomagając redukować hałas w korytarzach czy foyer.
KROK 2
Na tym etapie wspieraj zmiany promujące dietę roślinną i niemarnowanie żywności. W miarę zużywania się sprzętu i wyposażenia wymieniaj je na proekologiczne produkty i urządzenia.
Kuchnia roślinna
Nadmierne spożycie produktów odzwierzęcych odbija się na środowisku. Zgodnie z badaniami dieta roślinna nadaje się dla każdego, poza rzadkimi przypadkami zdrowotnymi. Jeśli macie punkt zbiorowego żywienia w swoim miejscu pracy lub dostawy zestawów lunchowych, rozważcie pełne lub znaczące przejście na potrawy wegańskie – tego typu kuchnia zmniejszy ślad klimatyczny instytucji, a przy tym jest najbardziej inkluzywna. Dla osób, które zastanawiają się nad indywidualnymi wyborami dietetycznymi, można zorganizować prezentację dotyczącą tego tematu. (zobacz: PRODUKCJA WYDARZEŃ)
Przeczytaj więcej: Mięsny dylemat: wpływ konsumpcji mięsa na środowisko, za: EcoPoznań.
Aby dowiedzieć się, jaki wpływ na klimat ma Twój talerz, skorzystaj z bezpłatnych narzędzi internetowych, np. kalkulatora udostępnionego przez BBC: Kalkulator żywności a zmiany klimatyczne: Jaki jest ślad węglowy Twojej diety?
Jadłodzielnia
To wyznaczone miejsce, gdzie można dzielić się jedzeniem, aby zapobiegać marnotrawieniu żywności. Są to lodówki lub szafki zakładane w ogólnodostępnej przestrzeni – w przypadku jadłodzielni pracowniczych zazwyczaj są to wspólne kuchnie. Kto zamówił, kupił lub ugotował za dużo jedzenia – przynosi, kto ma ochotę – częstuje się nim bezpłatnie.
Przeczytaj i pobierz plakat opisujący zasady działania jadłodzielni: Jadłodzielnia – zasady korzystania (od FoodSharing).
Kompostownik
Założenie kompostownika przy instytucji kultury to praktyczny sposób na ekologiczną segregację bioodpadów i promowanie zrównoważonego stylu życia wśród społeczności lokalnej. Kompostowanie ogranicza ilość odpadów organicznych, wspiera naturalną uprawę roślin i poprawia jakość gleby. Może również służyć jako narzędzie edukacyjne i może stać się częścią szerszego projektu związanego z ogrodnictwem.
Aby dowiedzieć się więcej, przeczytaj przykładowe opracowanie: Kompostowanie. O naturalnym nawożeniu w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Ekologiczny papier
Przestawienie się na ekologiczny papier to kolejny krok w zmniejszaniu negatywnego wpływu na środowisko. Czym jest ekopapier? To produkt, który jest niebielony lub bielony bez użycia chloru, pochodzi z recyklingu lub ze zrównoważonych plantacji. Przy jego zakupie warto zwrócić uwagę na certyfikaty (np. FSC, Blue Angel, EU Ecolabel, PEFC) – gwarantują one jakość i zgodność z ekologicznymi standardami oraz dostosowanie do wymagań nowoczesnych drukarek, by papier się w nich nie zacinał.
Ekologiczne środki czystości
Unikaj chemikaliów takich jak chlor, fosforany, formaldehyd, sztuczne barwniki i intensywne zapachy – zamiast tego postaw na biodegradowalne środki na bazie roślin. W razie wątpliwości, zdecyduj się na produkty z wiarygodnymi certyfikatami ekologicznymi, takimi jak EU Ecolabel, Nordic Swan czy Blue Angel. Zamiast wielu preparatów, wybieraj kilka skutecznych produktów uniwersalnych. Dążąc do minimalizacji opakowań, wybieraj produkty w koncentratach lub w opakowaniach z recyklingu bądź zdatnych do ponownego przetworzenia.
Ekologiczne środki czystości bywają droższe za sztukę, ale w przeliczeniu na zużycie, bezpieczeństwo i wpływ na środowisko, okazują się bardziej opłacalne długofalowo. Wprowadzaj je stopniowo, konsultując wybór z personelem sprzątającym – jego doświadczenie pomoże dobrać skuteczne i ekologiczne rozwiązania.
Energooszczędne wyposażenie
Ważnym krokiem ku oszczędności energii jest wybór energooszczędnego sprzętu. W miarę zużywania się urządzeń warto je sukcesywnie wymieniać na modele o wysokiej klasie energetycznej – najlepiej A, B lub C (dawniej A+++ i A++), a także z certyfikatem Energy Star. Zamiast wielu drukarek lepiej zainwestować w jedno urządzenie wielofunkcyjne z funkcją logowania użytkowników – ogranicza to zużycie energii i zbędny druk. Duże straty ciepła w budynkach wynikają z nieszczelności – zlokalizuj je np. kamerą termowizyjną i uszczelnij, dociepl lub wymień stolarkę. Tradycyjne żarówki należy zastąpić LED-ami, które zużywają do 90% mniej energii. Dodatkowe oszczędności przyniesie montaż fotokomórek w przestrzeniach przejściowych (zobacz więcej: BUDYNEK).
KROK 3
Na tym etapie ważne są działania systemowe. Takim rozwiązaniem jest uwzględnienie prośrodowiskowych klauzul w regulacjach, a także dążenie do pełnej cyfryzacji obiegu dokumentów.
Zielone regulacje
Jak tworzyć zielone regulacje w instytucjach kultury? Przede wszystkim poprzez proekologiczne zapisy w regulaminach wewnętrznych, zamówieniach publicznych i dokumentach strategicznych. Uregulujcie w wewnętrznych kodeksach rozwiązania przyjazne dla klimatu. Na przykład w regulaminie podróży służbowych warto wskazać preferowane środki transportu – promować podróże koleją, ograniczyć loty krajowe, a dla zagranicznych wprowadzić limity roczne lub obowiązek uzasadnienia potrzeby lotu.
Podobne zasady powinny być uwzględniane w polityce zakupowej. Aspekty środowiskowe mogą być wpisane w różne elementy procedury zamówień publicznych: opis przedmiotu zamówienia, kryteria oceny ofert, przesłanki wykluczenia, warunki udziału oraz wymagania dotyczące realizacji zamówienia. W Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) można uwzględnić m.in.: obowiązek korzystania z materiałów z recyklingu lub ekologicznych, wymóg posiadania raportów środowiskowych (np. śladu węglowego), ograniczenie liczby pośredników w dostawach lub preferencję dla usług lokalnych (zmniejszenie śladu transportowego) czy energooszczędność oferowanego sprzętu. Warto też premiować wykonawców spełniających dodatkowe kryteria społeczne – np. oferujących stabilne warunki zatrudnienia, prowadzących politykę równościową, zatrudniających osoby z grup defaworyzowanych.
Zielone regulacje nie muszą być od razu kompleksowe – można je wdrażać stopniowo, aktualizując istniejące dokumenty i konsultując je z zespołem. (Zobacz: EKOETYKA WSPÓŁPRACY)
Przykładowe zapisy do zielonych zamówień publicznych w różnych kategoriach usług i produktów znajdziesz np. tu: Zielone zamówienia publiczne – podręcznik lub tu: Zielone zamówienia publiczne – wytyczne dla gmin i powiatów.
Cyfryzacja dokumentów
W instytucjach wytwarza się i przechowuje dużą liczbę dokumentów. Elektroniczny obieg dokumentów (EOD) – system informatyczny do zarządzania obiegiem zadań oraz pism – umożliwia oszczędność czasu, materiałów oraz pieniędzy. Dzięki niemu łatwiej jest np. odnaleźć potrzebną umowę czy kontrolować ścieżki przekazywania konkretnych dokumentów. EOD usprawnia także komunikację między osobami pracowniczymi. Korzystając z takiego systemu, nie zużywasz dużej ilości papieru i tonerów. Warto pamiętać, że obsługa EOD wymaga odpowiednich kompetencji cyfrowych oraz zakupu specjalnego oprogramowania. System ten może być rozszerzony o Elektroniczną Skrzynkę Podawczą (ESP). Najbardziej popularną w Polsce jest platforma ePUAP, wykorzystywana w sektorze publicznym.
Dokumenty cyfrowe są zazwyczaj bardziej ekologiczne, ponieważ eliminują zużycie papieru, transport i przestrzeń magazynową. Jednakże, aby rozwiązanie to było w pełni ekologiczne, istotne jest, by infrastruktura cyfrowa (serwery, urządzenia) była zarządzana w sposób energooszczędny i wykorzystywała odnawialne źródła energii. (zobacz: TECHNOLOGIE INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNE)
