Numer kroku: krok 3

Krok trzeci:
Produkcja wydarzeń

Ewaluacja
Po zakończeniu każdego wydarzenia zadbaj o zebranie informacji zwrotnej od osób uczestniczących. Oprócz kwestii merytorycznych i organizacyjnych, uwzględnij także pytania dotyczące zastosowanych rozwiązań ekologicznych. Sprawdź, które działania zostały zauważone i pozytywnie odebrane, a które wymagają dopracowania. Feedback możesz pozyskać zarówno poprzez ankietę online, jak i w trakcie rozmów czy warsztatów ewaluacyjnych. Pamiętaj, by zebrać dane dotyczące oceny wydarzenia również od zespołu organizacyjnego oraz partnerów – mają oni praktyczną wiedzę na temat przebiegu procesów produkcyjnych.

Raportowanie
W raporcie podsumowującym wydarzenie uwzględnij zarówno dane ilościowe, jak i jakościowe. Zbierz informacje na temat wytworzonych odpadów, zużycia energii, zastosowanych rozwiązań transportowych (np. liczba uczestników korzystających z transportu publicznego lub rowerów), a także użytych materiałów i ich ponownego wykorzystania. Zmierz skuteczność działań, np. procent odpadów poddanych recyklingowi czy poziom redukcji plastiku. Opisz też proces podejmowania decyzji – uwzględnij dylematy, kompromisy i alternatywy, które były rozważane. Takie dane nie tylko pomogą usprawnić planowanie kolejnych wydarzeń, ale mogą również stanowić punkt wyjścia do wdrażania szerszych, systemowych zmian w instytucji. Jeśli to możliwe, udostępnij raport publicznie – będzie on nie tylko dowodem transparentności, ale także cennym źródłem wiedzy, dobrych praktyk i inspiracji dla innych osób organizujących wydarzenia.


Zapoznaj się z przykładami zaawansowanych raportów z festiwali muzycznych, wraz z opisaniem stosowanej metodologii: Impact, za: Roskilde Festival, Interactive Reporting Platform 2024, za: Shambala Festival.

Na podstawie doświadczeń wystawy „Waste Age: What Design Cand Do?” opracowany został raport w formie przewodnika, który może posłużyć innym instytucjom planującym zrównoważoną produkcję wystaw: Working to Make Change, za: Design Museum.

W niemieckich instytucjach kultury przeprowadzono pilotażowy projekt mierzenia śladu węglowego w oparciu o protokół GHG (Greenhouse Gases) – jeden ze standardów raportowania emisji gazów cieplarnianych. Zobacz: Carbon Footprinting in Cultural Institutions, za: Kulturstiftung des Bundes. 

Zapoznaj się z raportem pokazującym m.in. emisyjność poszczególnych obszarów kultury i sztuki (s. 12): A Net Zero Roadmap for the Events Industry, za: Net Zero Carbon Events.

Offset
Ślad węglowy, którego mimo działań redukcyjnych nie udało się wyeliminować, można uzupełniająco zrekompensować środowisku poprzez offset. Oznacza to wsparcie projektów mających wpływ na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych (odbudowa ekosystemów, ochrona lasów przed wycinką, rozwój odnawialnych źródeł energii). Kluczowe jest przy tym korzystanie z wiarygodnych, certyfikowanych programów offsetowych (np. Gold Standard, Verra VCS czy Plan Vivo). Warto być świadomym, że koncepcja offsetów poddawana jest dziś często krytyce, a offset nie może zastąpić redukcji emisji – jest jedynie jej uzupełnieniem. Dlatego najlepszą i prostszą alternatywą może być przeznaczenie określonego procenta budżetu wydarzenia na wsparcie lokalnych inicjatyw ekologicznych, zajmujących się np. miejskim zadrzewianiem czy edukacją klimatyczną.

Czytaj o wątpliwościach wokół offsetu i dlaczego to ważne, by offset nie był traktowany jako rozwiązanie „zamiast” redukcji emisji: ADE Green: Reflections on the Carbon Offsetting Panel, za: Julie’s Bicycle.

Przykład lokalnej inicjatywy offsetowej: Offset lokalny, idea, cele i efekty projektu, za: Carbon Footprint Foundation.

Dla szukających zaawansowanej wiedzy o standardach i regulacjach dotyczących offsetu: Carbon Offset Guide.

Zielone wydarzenie w mojej organizacji – standardy środowiskowe
Opracuj dla swojej instytucji zasady organizacji wydarzeń z uwzględnieniem aspektów ekologicznych. Stwórz proste wytyczne, które staną się wewnętrznym standardem i zadbaj, by cały zespół znał je i stosował. Udostępnij je także partnerom zewnętrznym i osobom artystycznym, z którymi współpracujesz, by wspólnie realizować oczekiwane praktyki. Włącz te zasady do umów i porozumień – to konkretny sposób na wspólne budowanie odpowiedzialnych nawyków. Na co dzień korzystaj ze skróconej eko check-listy – praktycznego narzędzia do planowania i wdrażania zielonych rozwiązań przy każdej inicjatywie. (zobacz: EKOETYKA WSPÓŁPRACY)

Skorzystaj z eko check-listy Kultury dla Klimatu lub zainspiruj się podobnymi narzędziami dostępnymi online, np. Sustainable Event Planning Checklist, za: Lehigh University, Green Rider, za: Julie’s Bicycle.

Przeczytaj, jak Documenta, jedno z najważniejszych międzynarodowych wydarzeń sztuki współczesnej, kształtuje ekologię produkcji: How Documenta is Redefining Sustainability in the Arts, za: Museum Next.

Zainspiruj się innymi przykładami produkcji kulturalnych dążących do neutralności klimatycznej: Zero: Climate-Neutral Artistic nad Cultural Projects, za: Kulturstiftung des Bundes.

Krok trzeci:
Przyroda

Ogrody permakulturowe
Punktem wyjścia ogrodu permakulturowego jest idea uprawy roślin, które naturalnie występują w danym klimacie, i wykorzystanie surowców, które najlepiej służą środowisku naturalnemu. Ogród permakulturowy działa jak system naczyń połączonych, a każda jego część jest elementem łańcucha procesowego – woda deszczowa, kompost, gałęzie i kamienie do budowy zagonów. Więcej informacji o ogrodach permakulturowych w Polsce znajdziesz m.in. tutaj. 

Podłoża strukturalne zamiast asfaltu
Mając na uwadze zwiększenie przepuszczalności i zdolności retencyjnych gleby w mieście, zamiast asfaltu czy płyt chodnikowych można zastosować podłoże strukturalne bądź innego rodzaju utwardzoną nawierzchnię przepuszczalną (tj. nawierzchnie żwirowe, kamienne, trawiaste, ziemne). Warto rozważyć też usunięcie częściowo lub całościowo starego asfaltu i przeznaczenie większej przestrzeni do rozwoju roślinności, redukując ciągi komunikacyjne do niezbędnego minimum (zobacz).

Systemy nawadniające
Warto zainwestować w dostosowane do krajobrazu systemy nawadniające, które będą rozprowadzać wodę opadową przez sieć kanałów, rowów, stawów i terenów podmokłych. Tak zaprojektowany park czy skwer stanie się z pewnością przyjemną przestrzenią rekreacji dla mieszkańców(-nek) i odbiorców(-czyń) instytucji. Podobnie przestrzeń placu zabaw dla dzieci można zaprojektować, używając do tego naturalnych surowców – kamieni, mchu, trawy.

Zielone dachy
Pokryte zielenią dachy i ściany budynków w mieście skutecznie zatrzymują wodę opadową, zapobiegając podtopieniom podczas ulew. Oddziałują też korzystnie na mikroklimat, mogą wpłynąć na zmniejszenie kosztów ogrzewania czy chłodzenia budynków. Więcej informacji o zielonych dachach znajdziesz na stronie Polskiego Stowarzyszenia Dachy Zielone. 

Ratowanie starych drzew
Jeden stuletni zdrowy buk wytwarza w ciągu godziny 1200 litrów tlenu – mniej więcej tyle, co 1700 dziesięcioletnich buków. Stare drzewa to nie tylko większa powierzchnia do transpiracji (czyli parowania wody z liści drzew) i redukowania poziomu zanieczyszczeń powietrza i hałasu, lecz także bogate siedlisko dla milionów organizmów (grzybów, ptaków, owadów, małych ssaków). Nawet jeśli stare drzewo jest chore, ma ubytki czy z różnych powodów grozi wykrotem, warto rzetelnie przeanalizować decyzję o jego wycince. Młode sadzonki nigdy nie zrekompensują straty ukształtowanego przez lata bogactwa fauny i flory starego drzewa.
Zamiast wycinać, możesz utrzymać ich stabilność i żywotność przy pomocy nowoczesnych metod wiązań w koronach drzew – bez zagrożenia bezpieczeństwa dla ludzi i mienia w otoczeniu. W wyjątkowych sytuacjach drzewo można też przesadzić

Krok trzeci:
Polityka instytucji

Ekostrategia
Dokument, w którym spiszecie swoje cele, określicie metody pracy, podzielicie pracę na konkretne etapy (odpowiadające zasobom i możliwościom zespołu oraz budżetu), wyznaczycie horyzont czasowy – ma przede wszystkim wymiar praktyczny i użyteczny. Nie musicie go nazywać ekostrategią, jeśli nazwa wyda Wam się przytłaczająca. Najważniejsza jest bowiem jego użyteczność – taki dokument pozwala osadzić całą praktykę, wiedzę oraz plany na teraźniejszość i przyszłość. Zadbaj o to, by zebrać informacje i dotychczasowe praktyki ze wszystkich obszarów pracy instytucji. Niech ten materiał zostanie udostępniony i przedyskutowany na forum. Popatrzcie na własne doświadczenia przekrojowo, ustalcie, co udało się wprowadzić, a gdzie napotkaliście przeszkody. Określcie priorytetowe obszary pracy, właściwe dla specyfiki Waszego zespołu i instytucji. Wskazujcie zarówno łatwe, jak i trudne zadania. Dbajcie o poczucie sprawczości, nie wyznaczajcie sobie wyłącznie wymagających, trudnych w realizacji celów. Szukajcie równowagi i satysfakcji. Wyznaczcie momenty na sprawdzenie, podsumowanie i ewentualne zmiany w planach działania. Bądźcie dla siebie wyrozumiali i wyrozumiałe. Potrzebujemy radykalnych zmian, które dotyczą nie tylko wyznaczania celów, lecz także reorganizację w metodach pracy. W określeniu ekostrategii bierzcie też pod uwagę możliwości zespołu oraz zewnętrzne uwarunkowania.
Dzielcie się swoją ekostrategią w zakresie celów i metod pracy z innymi organizacjami. Jest to bowiem wiedza z obszaru dóbr wspólnych, która pączkuje w miarę jej upowszechniania.

Etyka ekologiczna w misji instytucji
Równie ważne jak określenie planu pracy w postaci ekostrategii jest stworzenie zestawu wartości powszechnie popieranych. Ekologiczność instytucji zobowiązuje do tego, by w centrum umieścić wspólnotowość, dobra wspólne, intersekcjonalny dobrostan, obniżanie śladów węglowych i pracowniczych (wyjaśnienie pojęcia śladu pracowniczego znajdziesz w części: PRACOWNICZKI I PRACOWNICY). To szacunek dla wszystkich pracowników i pracowniczek – bez względu na formę zatrudnienia. To stosowanie umiaru w programowaniu i produkowaniu, wspieranie i promowanie podmiotów ekonomii społecznej i solidarnościowej. Ekologiczność instytucji oznacza też branie odpowiedzialności za pozaludzkich sąsiadów – poprzez wspierającą opiekę nad ekosystemem, zapewnianie dobrych warunków życia dla przyrodniczego świata ożywionego i nieożywionego.  Ekologiczność to także wychodzenie poza schemat promocji działań i kontaktu z publicznością, skupiający się na energochłonnych i wątpliwych etycznie czy politycznie portalach społecznościowych. Twórz nowe formy relacji i współpracy z odbiorcami i odbiorczyniami swoich działań, lokalnymi społecznościami. Dobry i mocny przykład płynie z Narodowego Teatru w Walii (https://www.nationaltheatrewales.org/about-us/we-are-ntw/). Do swojej rady programowej zaprasza on mieszkańców i mieszkanki Cardiff oraz wyznaje zasadę, że cała Walia jest sceną teatru narodowego.

Sojuszniczy lobbing w obszarze kultury
W ekologicznej etyce odnajduje się cały organizm instytucji: działalność merytoryczna i edukacyjna, administracyjna, produkcyjna, komunikacyjna, a także jej oddziaływanie na zewnątrz. Dlatego dziel się rozwiązaniami systemowymi z innymi instytucjami, wspierajcie się nawzajem w szczerej i życzliwej dyskusji. Twórz koalicje i lobbuj na rzecz zmian, pamiętając, że potrzebna jest radykalna zmiana wyobrażeń i praktyk organizujących pracę oraz funkcję kultury. Jesteśmy w tym razem! Pierwszym krokiem do tworzenia sieci osób i podmiotów zaangażowanych we wspólne rzecznictwo dla zmian w obszarze kultury może być podpisanie Deklaracji i dołączenie do inicjatywy Kultura dla Klimatu (zobacz: DEKLARACJA).

Ruch na rzecz klimatu
Instytucje kultury i sztuki dysponują społecznym autorytetem i mają szeroki zakres oddziaływania – dlatego ważne jest to, by dołączały do ruchu na rzecz klimatu. Szukaj partnerstw z lokalnymi ekologicznymi grupami aktywistycznymi, wspieraj te ogólnopolskie i globalne. Publiczne wyrażenie wsparcia dla konkretnych ruchów da im symboliczne wzmocnienie, będzie mieć wymierne skutki w nagłaśnianiu sprawy i domaganiu się reakcji politycznej. Można też zaoferować współpracę – zorientować się, jakie potrzeby mają różne grupy, w czym potrzebują wsparcia, znaleźć metody na włączenie się w konkretnej sprawie. Kryzys klimatyczny od wszystkich wymaga stawiania sobie ambitnych celów. Środowisko kultury może zorganizować się w taki sposób, aby razem z organizacjami ekologicznymi i środowiskiem aktywistycznym uczestniczyć w kreowaniu polityki klimatycznej na szczeblach lokalnych, krajowych i globalnych.

Krok trzeci:
Finanse

Integracja kosztów w działalności instytucji
Planując wdrażanie rekomendacji i propozycji, które znajdziesz w Przewodniku oraz innych podobnych publikacjach, zatrzymaj się i spójrz na Wasze działania oraz sposoby ich realizacji, plany prac na najbliższy rok i kilka lat do przodu. Razem z zielonym zespołem (zobacz: ZIELONY ZESPÓŁ) stwórz propozycję włączenia ekopriorytetów w planowane projekty. W możliwie szerokim zakresie przedyskutujcie wszyscy wdrażanie polityki ekologiczności. Wspólnie znajdźcie w projektach miejsca, w których można rozwinąć działania prośrodowiskowe. Poszukując dodatkowego finansowania, zrób podobnie. Zamiast tworzyć nowe projekty, włączaj ekologiczne transformacje w programy instytucji. Szukaj sojuszy i koalicji, dziel się kosztami. Jeśli decydujesz się na inwestycję, zwracaj uwagę na szereg wyznaczników, dbając przy tym o długie życie kupowanych przedmiotów i stosowanych rozwiązań oraz możliwie szeroki zakres ich przydatności (wychodzący poza interesy wyłącznie jednej instytucji; zobacz: EKOETYKA WSPÓŁPRACY).

Twardy sprzęt i miękkie kompetencje
Szukając funduszy na inwestycję, staraj się balansować pomiędzy twardymi a miękkimi zasobami. Panele fotowoltaiczne, cyrkularny obieg wody to ważne do realizacji projekty, które z pewnością przyczynią się do ekologicznie odpowiedzialnego funkcjonowania instytucji. Jednak na równi z twardymi inwestycjami w infrastrukturę, myśl o rozwiązaniach miękkich, bazujących na rozwijaniu kompetencji zespołu i podnoszeniu jego ekologicznej świadomości.
Szukając grantów, zwracaj uwagę na te służące wymianie doświadczeń. Obserwuj też procesy zmian w innych instytucjach. Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Centrum Kultury Zamek w Poznaniu oraz Fundacja Inna Przestrzeń w ramach unijnego programu Erasmus Plus szkolą swoich pracowników i pracowniczki w zakresie edukacji ekologicznej w obszarze kultury i sztuki. W ramach wymiany dobrych praktyk wyżej wymienione konsorcjum wymienia się doświadczeniami z takimi zagranicznymi instytucjami jak: City Minde(d); Climate Museum czy Finnish Museums Association. 
Pamiętaj także, aby dzielić się nowymi inwestycjami i kompetencjami z lokalnymi sieciami. Nie zamykaj sprzętu ani wiedzy w ramach jednej instytucji!

Jak szukać grantów?
Śledź konkursy w ramach programów samorządowych, rządowych i unijnych. Na mapę projektowo-grantową na pewno warto wpisać Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Aktywni Obywatele, Program LIFE, Erasmus+. Przyjrzyj się też inicjatywie URBACT, która wspiera lokalnych instytucjonalnych liderów i miasta w zintegrowanym programie zrównoważonego rozwoju. Kilka polskich miejscowości już z niego korzysta, m.in. Wrocław. W ramach tego programu tamtejszy urząd miasta razem z instytucjami kultury pracują nad mechanizmami wsparcia transformacji ekologicznej na polu kultury. Nawiązuj bezpośrednią współpracę z poszczególnymi biurami urzędu miasta, np. tymi odpowiedzialnymi za politykę klimatyczną czy programy unijne. Pamiętaj, że Unia Europejska założyła, iż do 2050 r. stanie się neutralna klimatycznie. Za tą deklaracją stoi Europejski Zielony Ład, w ramach którego przewidziane są konkretne kwoty na wsparcie transformacji. Obserwuj wiadomości na ten temat. Możesz też posiłkować się wskazaniami zagranicznych organizacji czy sieci, które powstały, by wspierać społeczne i miejskie zmiany na rzecz zrównoważonego rozwoju. Organizacja Julie’s Bicycle przygotowała przegląd fundacji pomagających w działalności organizacji i instytucji kultury: https://juliesbicycle.com/category/funding-watch/.

Rzecznictwo
Podobnie jak w innych obszarach, część zmian można tu podejmować poprzez indywidualne praktyki wewnątrz zespołu, a część – poprzez tworzenie modeli zewnętrznej współpracy. Jednak sposób organizacji i prowadzenia poszczególnych instytucji określają rozporządzenia. Dlatego konieczne jest tworzenie koalicji w obszarze kultury, które wspólnie będą naciskać na zmiany w wytycznych przydzielania funduszy, a także wskazywać ekologicznie priorytetowe wyzwania. Domagajmy się tego, aby to ekologiczna i etyczna sensowność organizowała strukturę wytycznych finansowania instytucji, otwarte konkursy, dotacje celowe i wszelkie formy finansowania i dofinansowywania kultury. Przykładem klimatycznie zorientowanej sieci w obszarze kultury jest sieć MAST z Manchesteru (Manchester Arts Sustainability Team). W jego ramach różne instytucje kultury podjęły wspólne prace nad osiągnięciem celu zeroemisyjności w skali miasta
(zobacz też: POLITYKA INSTYTUCJI, EKOETYKA WSPÓŁPRACY).