Krok pierwszy:
Produkcja wydarzeń

Nowa normalność
Gdy piszemy ten tekst (styczeń 2021 r.), od niemal roku – ze względu na pandemię COVID-19 – organizowanie wydarzeń jest falami bądź to całkowicie zabronione, bądź to bardzo ograniczone. Świat wydarzeń w znakomitej większości przeniósł się do Internetu. Często nie zadajemy sobie przy tym pytania, jak działania w formie online wpływają na środowisko – inne wyzwania stały się tak dojmujące i tak wymagające, że na ten aspekt często nie wystarcza już energii. W tej chwili brak jeszcze dobrego języka i wystarczających danych, by w sposób kategoryczny wskazywać na lepsze i gorsze rozwiązania w domenie wydarzeń internetowych.
Dlatego większość sugestii zawartych poniżej będzie odnosić się do świata, który znamy – spotkań, wykładów, koncertów, spektakli, wystaw, konferencji, które dzieją się w nie-wirtualnych pokojach, w nie-wirtualnym otoczeniu. Temat wydarzeń internetowych i ich wpływu na środowisko z pewnością będzie wymagał dalszych rozpoznań i aktualizacji. 

Real czy online?
Działania na rzecz zielonych wydarzeń w „żywej rzeczywistości” mają już dość wyraźnie naszkicowaną agendę. Wiemy, że wydarzenie „w realu” pociąga za sobą ślad energii elektrycznej, ślad wodny (zobacz więcej: BUDYNEK), a także emisje wynikające z transportu, noclegów, produkcji żywności, śmieci etc. Zanieczyszczenie powodowane przez Internet jest dla nas niewidoczne. Jak jednak wskazują kolejne badania, aktywność internetowa może generować duży ślad węglowy. Szkody dla środowiska są tym mniejsze, im mniejszą liczbę danych przesyłamy i pobieramy w przestrzeni wirtualnej. Np. obniżenie jakości wideo oglądanego na platformie streamingowej czy wyłączenie kamery podczas spotkania online w znaczący sposób zmniejsza ich ślad węglowy. Podobnie – im więcej wideo wykorzystuje się w jakiejś aplikacji, tym większym obciążeniem staje się ona dla środowiska. Kiedy zatem staniemy przed dylematem: real czy online, warto brać te dane pod uwagę (zobacz: TECHNOLOGIE INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNE).

> Czytaj więcej: Turn off that camera during virtual meetings, environmetal study says, za: Science Daily (tekst w jęz. angielskim)

Zrównoważony transport
Gazy cieplarniane emitowane przez środki transportu w znaczny sposób przyczyniają się do zanieczyszczania środowiska. Wpływają na ziemię, zanieczyszczają powietrze i wodę. Gdy organizujemy wydarzenie, dojechać muszą występujący goście czy występujące gościnie, jego uczestnicy i uczestniczki zawsze muszą pokonać jakąś odległość, trzeba dowieźć sprzęt, catering i inne niezbędne materiały. Szacuje się, że przy większych wydarzeniach ok. 80% ich emisyjności stanowi transport. Dlatego zawsze należy się zastanowić nad wyborem odpowiednich środków lokomocji. 

Weronika Zalewska, Bez tytułu (Zielony manewr), mixed media, 2021

Zadbaj o ograniczenie indywidualnego transportu samochodowego.
Samochody osobowe są głównym źródłem zanieczyszczeń w transporcie, odpowiadają za ponad 60% wszystkich emisji CO2 z transportu drogowego w Europie. Przy działaniu skierowanym do lokalnej publiczności należy przede wszystkim zadbać o ograniczenie tego typu transportu. Zachęcaj swoją publiczność do przyjścia pieszo lub dojazdu rowerem – ta forma lokomocji jest zeroemisyjna! Dobrym rozwiązaniem jest również korzystanie z transportu publicznego (autobus, tramwaj, kolejka), który w przeliczeniu na jednego pasażera odznacza się niską emisyjnością. W informacji o wydarzeniu zadbaj o przejrzystą komunikację, aby zwiększyć skuteczność przekazu: podkreśl, jaki środek transportu publicznego dojeżdża na miejsce wydarzenia, jaką trasą rowerową można dojechać. Zadbaj też o stojaki rowerowe w pobliżu siedziby. Rozważ wprowadzenie zachęt dla osób korzystających z transportu miejskiego lub roweru – takich jak zniżki czy specjalne uprawnienia.

> Przeczytaj przewodnik, jak ograniczać wpływ na środowisko związany z podróżami publiczności wydarzeń kulturalnych – Audience Travel, za: Julie’s Bicycle (tekst w jęz. angielskim)
> Glastonbury Festival wprowadził vouchery, które otrzymuje każda osoba przyjeżdżająca na festiwal transportem publicznym lub rowerem. Voucher umożliwia otrzymanie zniżek na posiłki, dostęp do prysznicy solarnych i inne benefity. Czytaj więcej: Green Traveller, za: Glastonbury Festivals (tekst w jęz. angielskim)

Wybieraj transport zbiorowy, minimalizuj loty. Gdy mówimy o sprowadzaniu gości i gościń z różnych stron kraju i świata, nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi na pytanie, który typ transportu należy wybrać. Zasadniczo: jeśli nie musisz gdzieś jechać, zrób spotkanie online. Na krótkich trasach wybierz pociąg lub autobus, a nie samolot. Przy dłuższych trasach, aby zminimalizować negatywny wpływ lotu na środowisko, zdecyduj się na lot bez przesiadek, ponieważ znaczna część emisji gazów jest związana z cyklem startu i lądowania maszyny. Można też zadbać o rekompensatę śladu węglowego, wykupując pakiet neutralizacji emisji dwutlenku węgla (carbon offset) proponowany przez większość linii lotniczych. Dzięki temu wesprzesz nasadzanie drzew, lasu czy parku, który pochłonie CO2 i „odbierze” z przyrody powstały negatywny ślad.

Zadbaj o komplet pasażerów w samochodach. Jeśli organizujesz wydarzenie poza swoją siedzibą, np. duży festiwal, dobrym sposobem na ograniczenie indywidualnego transportu samochodowego jest uruchomienie tzw. carpoolingu. Polega on na łączeniu ze sobą osób dojeżdżających na tej samej trasie, by zamiast podróżować osobno, przyjechały jednym samochodem. Podobne rozwiązanie sugeruj uczestnikom wydarzenia; jeśli mieszkają w jednym miejscu i niektórzy z nich posiadają auta, warto zadbać o komplet pasażerów w jednym pojeździe, by minimalizować negatywny wpływ podróży. 

Stosuj te zasady do siebie. Na podobne zasady transportowe zwracaj uwagę organizatorom i organizatorkom wydarzeń, do których Ty i osoby zatrudnione w Twojej organizacji jesteście zapraszani. Jeśli jako gość/gościni wydarzenia masz możliwość dotarcia na wykład, wernisaż czy spotkanie pociągiem zamiast samolotem, zasugeruj organizatorom takie rozwiązanie – o ile sami tego nie zrobią.

Lokalne dostawy. Dojazdy przy organizacji wydarzenia nie wiążą się tylko z transportem osób. Często trzeba dowieźć scenografię, sprzęt techniczny, dostarczyć catering czy inne materiały. Elementem zrównoważonego transportu jest takie planowanie zamówień, by ich dostawa nie wiązała się z pokonywaniem niepotrzebnych kilometrów. Podejmij starania, by kupować lub wypożyczać blisko, korzystać z lokalnych dostawców i dostawczyń.

Zielony nocleg

Kwateruj blisko. Gdy organizowane przez Ciebie wydarzenie wymaga zakwaterowania gości i gościń, zadbaj o to, by miejsce noclegowe nie było zbytnio oddalone od miejsca wydarzenia. Zachęć osoby zaproszone do korzystania z transportu publicznego i przekaż instrukcje, jak mogą się nim dostać do miejsca wydarzenia. Jeśli hotel jest naprawdę blisko, możesz zorganizować wydarzenie pod hasłem „przyjazne zeroemisyjnym formom transportu” i zachęcić w ten sposób gości i gościnie do korzystania z rowerów (w wielu miastach są dostępne rowery publiczne) lub docierania pieszo. Kształtując zachowania transportowe Twoich gości i gościń, wpływasz na redukcję emisji. 

Wspieraj ekologiczne hotele. Zwróć też uwagę, czy preferowany hotel jest przyjazny środowisku. Wiele miejsc noclegowych wdraża ekologiczne rozwiązania: ogranicza zużycie wody i energii, wykorzystuje deszczówkę, wyposaża budynek w pojemniki do recyklingu, rezygnuje z jednorazowych przyborów toaletowych lub jednorazowych opakowań na kawę czy cukier, posługuje się ekologicznymi środkami czystości, korzysta z lokalnych dostawców i dostawczyń, dba o jakościową żywność i jej nie marnuje. Daj pierwszeństwo hotelom, które posiadają poświadczenia lub certyfikaty środowiskowe (np. oznakowanie ekologiczne Green Key lub EU Ecolabel). 

Unikanie nadprodukcji rzeczy, minimalizowanie odpadów 

Szacowanie potrzeb. Większość z nas produkuje rocznie kilkakrotnie więcej śmieci, niż sami ważymy. Co gorsza, większości odpadów ciągle nie przetwarzamy – zalegają one na wysypiskach, zanieczyszczają ekosystem.Warto pamiętać, że każde wydarzenie również je produkuje. Wprawdzie można później próbować pozbyć się śmieci w jak najbardziej przyjazny dla środowiska sposób, ale zdecydowanie lepiej jest to wyzwanie wyprzedzić – i minimalizować ich wytwarzanie. To, ile odpadów zostanie wyprodukowanych podczas Twojego wydarzenia i czy będzie można je dalej przetworzyć, zależy m.in. od podjętych przez Ciebie decyzji dotyczących druków, materiałów, cateringu itp. Planuj świadomie, by uniknąć nadprodukcji śmieci.

3xR dla materiałów i zasobów. Reguła 3xR (czyli reduce – ogranicz, reuse – użyj ponownie, recycle – przetwórz) pomoże Ci w minimalizowaniu odpadów. Pamiętaj o niej nie tylko organizując wydarzenia, lecz także w życiu codziennym.
Ogranicz: Nie kupuj i nie wytwarzaj tego, co niepotrzebne – w obiegu jest dużo zasobów. Stawiaj na surowce i produkty, których będzie można użyć ponownie lub poddać recyklingowi. Unikaj produktów nietrwałych i zawierających substancje szkodliwe dla środowiska. Zamiast kupować wodę butelkowaną, zachęć gości i gościnie do przychodzenia ze swoją butelką wielokrotnego użytku. Nie produkuj cateringu „na wyrost”; jeśli po wydarzeniu zostanie pożywienie, zadbaj o to, by się nie zmarnowało. Ogranicz nabywanie nowych sprzętów. Zamiast kupować sprzęt indywidualnie – kup go wspólnie z innymi organizacjami lub wypożycz ze spółdzielni. Wymieniaj się posiadanymi zasobami z innymi organizacjami (ekonomia współdzielenia). Jeśli sprowadzasz z daleka gościa czy gościnię, poinformuj o tym inne instytucje kultury. Wspólnie zbudujcie program pobytu i wystąpień, by inni też mogli z tego skorzystać.
Użyj ponownie: Duża część odpadów, które dziś zalegają na wysypiskach, nadawałaby się do ponownego użycia. Staraj się zatem nie wyrzucać ich bezrefleksyjnie, ale zastanowić się nad ponownym wykorzystaniem, nadaniem im drugiego życia. Stare banery przekształć w gadżety promocyjne, zadrukowane na jednej stronie kartki wykorzystaj do odręcznych notatek lub jako kartki na wydruki robocze, odpady mogą stać się narzędziem w akcjach artystycznych. Zasadę reuse da się też przełożyć na większe działania – np. wielokrotne wykorzystywanie architektury wystaw czasowych czy tworzenie scenografii z modułów, które można zastosować w dalszych realizacjach. Taką zasadę możesz też wprowadzić przy nawiązywaniu współpracy z artystami i artystkami – zobowiązując ich/je do korzystania w pierwszym kroku z zastanych zasobów, a dopiero później kupowania i wytwarzania nowych. Wspieraj wymiany i garażówki w Twoim sąsiedztwie i angażuj się w nie. Rzeczy, które nadają się do użytku, ale są Ci już niepotrzebne, podaj dalej – tak aby inni mogli z nich skorzystać.
Przetwórz: Segreguj śmieci, by mogły zostać poddane procesowi recyklingu. Z posegregowanych odpadów zostaną odzyskane surowce, a z nich – wytworzone nowe produkty. Zabieg ten pozwala oszczędzać surowce naturalne i znaczne ilości energii, które byłyby niezbędne przy pierwszym procesie produkcyjnym. Odzyskiwanie surowców ułatwia prawidłowa segregacja śmieci, która jest w Twoich rękach. 

Zasada 3xR niekiedy poszerzana jest o dodatkowe „erki”. W kodeksie ruchu zero waste, czyli ruchu radykalnego ograniczenia odpadów, pojawia się także refuse – odmawiaj, unikaj (np. jednorazowych opakowań, ulotek reklamowych), rot – kompostuj (z odpadów zielonych twórz własny kompostownik), repair – naprawiaj (gdy coś się zniszczy, nie zastępuj nowym produktem, naprawiaj sprzęt, ubrania etc.). 

> Aby świadomie podejmować decyzję o zakupie różnych produktów pod kątem ich składu i zdatności do recyklingu, zapamiętaj, co oznaczają ekoznaki na opakowaniach: Przydatne ekoznaki

Gospodarczą wersją ruchu zero waste jest idea gospodarki obiegu zamkniętego (nazywana też gospodarką cyrkularną, ekonomią cyrkularną), która dotyczy nowego patrzenia na zasoby: w jaki sposób je projektujemy, jak ich używamy i w jaki sposób możemy przekształcać w nowe, wartościowe dla wszystkich produkty. Stąd określenie „obieg zamknięty” – za którym kryje się idea krążenia i przetwarzania dóbr w środowisku, bez produkcji zbędnych odpadów. Zasady te warto stosować zarówno w środowisku pracy, praktyce twórczej, jak i codziennym życiu (zobacz: PRODUKCJA: MATERIAŁY).

Problematyczny plastik. Tworzywa sztuczne (zwane popularnie plastikiem) są bardzo rozpowszechnione w naszym codziennym życiu: w sprzętach, zabawkach, opakowaniach żywności. Nawet rzeczy z pozoru ekologiczne, zapakowane w papier, często zaskakują umieszczonym w środku produktem w foliowej torebce. Organizacja wydarzeń to dla plastiku prawdziwy raj: opakowania żywności, napojów, akcesoria promocyjne – tu plastik pojawia się najczęściej. Wbrew często krążącej opinii – kreowanej również przez producentów i producentki tworzyw sztucznych – plastik wcale nie jest w pełni zdatny do recyklingu. Istnieje sześć podstawowych odmian plastiku, każda o innych właściwościach, z czego tylko kilka ma potencjał recyklingowy. Tu jednak pojawia się kolejne zastrzeżenie: potencjał ten zależy od wielu zewnętrznych czynników (m.in. opłacalność, trwałość, przetwarzalność materiału w danym kraju). Do tego dochodzą tworzywa sztuczne o numerze 7 – tzw. tworzywa inne – które zupełnie nie podlegają przetworzeniu. Dlatego tak ważne jest to, aby plastiku w miarę możliwości unikać i tam, gdzie to możliwe, stosować alternatywne opcje. Ponieważ jednak ucieczka od tego tworzywa nie jest łatwa, należy podejść do zadania stopniowo i zacząć tam, gdzie okaże się to najprostsze. Równolegle zaś można nieco lepiej rozpoznać, czym właściwie jest plastik (zobacz: PRODUKCJA: MATERIAŁY).

> Przeczytaj: Jak żyć z plastikiem, skoro nie można od niego uciec, za: Wysokie Obcasy

3xR dla plastiku. Kierując się przy organizacji wydarzenia zasadą 3xR (ogranicz, użyj ponownie, przetwórz), wyeliminuj tworzywa jednorazowego użytku i zastąp je ekologicznymi alternatywami, np. butelkami czy kubkami wielokrotnego użytku. Zmniejsz liczbę opakowań z tworzyw sztucznych. Stawiaj na opakowania zwrotne, zdatne do recyklingu lub – jeśli to możliwe – kupuj produkty bez opakowania. Nie rób banerów z PCV. Używaj ścieralnej tablicy informacyjnej. Zamiast torebek plastikowych używaj toreb papierowych. Nie stosuj laminatów. Swoim podwykonawcom(-czyniom), współpracownikom(-czkom), dostawcom(-czyniom) przekaż przewodnik na temat obowiązujących na Twoim wydarzeniu zasad dotyczących polityki materiałowej.
Śmieci z tworzyw sztucznych trudno jest uniknąć; generujesz je nie tylko Ty czy Twój zespół, zaproszeni goście i zaproszone gościnie, lecz także publiczność. Skoro zatem wskaźnik przetwarzania odpadów w Polsce na razie nie wygląda kolorowo, zastanów się nad kreatywnym spożytkowaniem tych produktów – zamienieniem ich w dzieło sztuki lub stworzeniem z nich nowego przedmiotu użytkowego. Takie twórcze działanie mogłoby też stać się ciekawym elementem Twojego programu, podkreślając jego ekologiczne wątki.

> Zainspiruj się #1: Trash Art, czyli sztuka ze śmieci, za: Reused
> Zainspiruj się #2: Precious Plastic, za: Precious Plastic 

Segreguj śmieci. Organizacja wydarzenia to dobra okazja, by pokazać, że o segregację śmieci trzeba dbać w każdym momencie. Ustaw odpowiednią liczbę koszy w miejscu wydarzenia. Zadbaj o odpowiednie oznakowanie pojemników (odpady bio, szkło, papier, tworzywa sztuczne, śmieci zmieszane). Jeśli to możliwe, zapewnij dostępność otwartego kompostownika. By zapewnić prawidłową segregację śmieci, wywieś instrukcję, jak korzystać z pojemników. Możesz też wyznaczyć specjalną osobę do pomocy we właściwym sortowaniu.

> Zobacz: Jak segregować odpady, za: Na nowo śmieci

Ekologiczny catering

Lokalne i zdrowe produkty. Podczas wydarzenia zadbaj o serwowanie ekologicznej żywności, produkowanej z poszanowaniem natury. Postaw na wytwórców(-czynie) i dostawców(-czynie) lokalnych(-ne), by nie tylko skrócić łańcuch dostaw i ograniczyć emisję gazów związaną z transportem, lecz także przede wszystkim uzyskać świeże sezonowe produkty. Owoce i warzywa uprawiane poza sezonem w szklarniach mogą mieć duży ślad węglowy. Unikaj produktów przetworzonych technologicznie (np. napoje gazowane, wafle ryżowe, ciastka w opakowaniach) – nie dość, że są niezdrowe, to na ich produkcję zużyto więcej energii. Warto, aby herbata, kawa, cukier posiadały certyfikat Fair Trade, świadczący o etycznej uprawie. 

Minimalizowanie produktów zwierzęcych i odzwierzęcych. To, co jemy i w jaki sposób zostało to wyprodukowane, jest ważne zarówno dla naszego zdrowia, jak i dla klimatu. Przemysłowy chów zwierząt należy do najpoważniejszych trucicieli środowiska naturalnego. Serwując catering podczas wydarzenia, minimalizuj produkty zwierzęce i odzwierzęce lub – jeśli to możliwe – już na tym etapie z nich zrezygnuj. Przedyskutuj ten temat w Twoim zespole, aby decyzje dotyczące rezygnacji z produktów zwierzęcych i odzwierzęcych podczas serwowania cateringu móc w kolejnym kroku przenieść z poziomu jednostkowych wydarzeń na poziom systemowych rozwiązań w Twojej instytucji.

> Przeczytaj: Klimatyczny ślad kotleta, za: Nauka o klimacie
> Sprawdź, jak Twoja dieta wpływa na klimat: Climate Change Food Calculator, za: BBC (w jęz. angielskim)

Preferencje uczestników i uczestniczek. Przed wydarzeniem rozpoznaj preferencje żywieniowe uczestników i uczestniczek spotkania, by odpowiedzieć na ich potrzeby dietetyczne i alergiczne oraz zapobiegać marnowaniu żywności. Oznakuj potrawy, tak aby było jasne, jakie zawierają składniki. 

Woda. Używaj kranówki. W polskich miastach można pić wodę z kranu bez przegotowania; zazwyczaj nie potrzeba też filtra – zgodnie z normami Unii Europejskiej woda z kranów jest wielokrotnie filtrowana. Niektórzy opierają się przed piciem wody z kranu, twierdząc, że źle smakuje (dla takich „sceptyków(-czek)” rozwiązaniem może być dodanie mięty, cytryny). Bywa też tak, że zły stan rur sprawia, iż woda jest rzeczywiście niezdatna do picia (wówczas niezbędne jest pozostawienie filtrów). Zachęcaj gości i gościnie, uczestników i uczestniczki wydarzenia do przynoszenia ze sobą wielorazowych butelek i upewnij się, że mają łatwy dostęp do wody. Zadbaj też, by butelki wielorazowe były dostępne w sprzedaży na miejscu. Jeśli konieczna jest woda butelkowana – wybieraj tę w szklanych butelkach

Odpady. Nie dopuszczaj do marnowania żywności. Pożywienie, które pozostanie po wydarzeniu, rozdaj uczestnikom(-czkom) spotkania lub przekaż do banku żywności. Zapewnij wyraźnie oznaczone pojemniki do kompostowania resztek pożywienia. Korzystaj z naczyń i sztućców wielokrotnego użytku. Jeśli musisz użyć jednorazowych – wybierz te kompostowalne (z trzciny cukrowej, kukurydzy) lub w dalszej kolejności naczynia biodegradowalne (z otrębów, drewna, papieru). Pamiętaj, że od 2021 r. w Unii Europejskiej obowiązuje zakaz wprowadzania na rynek wyrobów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, w tym: plastikowych sztućców, plastikowych talerzy, plastikowych słomek do napojów, styropianowych pojemników obiadowych na wynos, styropianowych kubków na napoje i wieczek, plastikowych mieszadełek do napojów. Użytkowanie zapasów pozostałych w magazynach jest możliwe tylko do 3 lipca 2021 r.!

> Dowiedz się więcej: Biodegradowalny vs. kompostowalny. Czy każdy materiał biodegradowalny jest eko?, za: Eko-logicznie
> Przeczytaj, na co zwrócić uwagę, aby nie marnować jedzenia: Save the food (w jęz. angielskim)

Komunikacja i promocja

3xR dla promocji. Planując promocję wydarzenia, zastosuj zasadę 3xR: ogranicz, użyj ponownie, przetwórz. Ogranicz produkcję druków tam, gdzie jest to możliwe. Pamiętaj przy tym o odmiennych potrzebach różnych grup odbiorców i odbiorczyń. Programy wydarzeń możesz zamieszczać na stronach internetowych, portalach społecznościowych, rozsyłać wcześniej do uczestników i uczestniczek e-mailem czy też wywiesić lub rozłożyć w limitowanej liczbie do pobrania podczas wydarzenia. Drukuj dwustronnie i korzystaj z papieru ekologicznego. Zrezygnuj z gadżetów. Jeśli są one konieczne, zadbaj o to, aby miały charakter użytkowy. Wybierz gadżet z recyklingu, by unikać nadprodukcji materiałów. Zrównoważona informacja i promocja dotyczy też przestrzeni wirtualnej – Twoje aktywności w sieci nie pozostają bez konsekwencji dla środowiska. Pamiętaj, by użytkować i przetwarzać materiały, które już masz w swoich zasobach. Zrecyklinguj stare banery i billboardy, np. wytwarzając z nich nowy produkt. Nowe banery lub plakaty stwórz z myślą o ich wielokrotnym użytku – bez daty czy z pustym polem do uzupełniania. Zadbaj o możliwość ponownego wykorzystania nawet drobnych elementów wyposażenia, takich jak identyfikatory. Pozostałe po wydarzeniu druki poddaj recyklingowi (zobacz: KOMUNIKACJA I PROMOCJA).

Komunikuj odpowiedzialność ekologiczną Twojego wydarzenia. Komunikacja ekoinicjatyw jest ważna – informuj publiczność o podjętych działaniach i kształtuj w ten sposób ich postawy. Strona internetowa lub media społecznościowe są często pierwszym źródłem informacji o wydarzeniu i dobrą okazją do tego, by zachęcić uczestników i uczestniczki do skorzystania z ekologicznych form transportu. Zamieść tam informację, jak dojechać transportem publicznym, i opisz trasy rowerowe. Jest to też dobre miejsce na komunikat o ewentualnych benefitach – np. voucherach – dla osób korzystających z transportu publicznego, rowerzystów(-tek) czy pieszych. Poinformuj również o rozwiązaniach przyjętych podczas organizacji wydarzenia, by zminimalizować negatywny wpływ na środowisko (np. ograniczenie wydruków, papier z recyklingu etc.). 

Dbałość o organizm

Ty. Produkcja wydarzeń to zwykle napięte harmonogramy, wiele zmiennych – i obszar pracy w kulturze podatny na eksploatację i samoeksploatację. Dlatego też zadbaj o siebie. Ustal w swojej organizacji skalę działań. Upewnij się, że masz wystarczające zasoby, by zrealizować wydarzenie, i odpowiednie wsparcie ze strony zespołu. Razem szukajcie rozwiązań trudnych sytuacji i dzielcie się odpowiedzialnością.

Uczestnicy i uczestniczki. Zadbaj o to, by ewentualne potrzeby Twojej publiczności były zaspokojone. Zapewnij dostępność wydarzenia na poziomie architektonicznym i językowym. Jeśli jest to wydarzenie w języku obcym i nie zostało skierowane do wąskiego grona specjalistów(-tek), zorganizuj tłumaczenie, w tym – jeśli to możliwe – także na polski język migowy. Jeśli wydarzenie ma charakter całodniowy, zapewnij przestrzeń na regenerację – odpowiednią liczbę i długość przerw oraz dostęp do wody i pożywienia. 

Otoczenie. Zastanów się, czy Twoje wydarzenie nie będzie miało negatywnego wpływu na najbliższych mieszkańców i mieszkanki. Jeśli jest to np. plenerowy koncert czy plenerowe kino, zadbaj o nieprzekraczanie poziomu głośności i zachowanie ciszy nocnej. W obu przypadkach uprzedź swoich sąsiadów i swoje sąsiadki o wydarzeniu, zaproś do udziału i zachęć do współtworzenia inicjatyw w przyszłości. Gdy na potrzeby wydarzenia wykorzystujesz tereny zielone, zadbaj o to, by stosowane przez Ciebie rozwiązania, a także zachowania publiczności nie wpłynęły negatywnie na przyrodę.

Krok pierwszy:
Polityka instytucji

Pracujemy wspólnie
Pamiętaj, że instytucja to zespół. Jeśli nie jesteś w kadrze zarządzającej, nie czekaj na rozporządzenia idące z góry – samodzielnie zacznij zbierać obserwacje i informacje. Jeżeli zarządzasz instytucją, nie zsyłaj na zespół obwieszczenia o wyjątkowym stanie klimatu z listą wytycznych. Pracujcie wspólnie, wspierajcie instytucjonalnych ekoagentów i ekoagentki, zielone zespoły oraz ich inicjatywy. Jeśli w Twojej instytucji taki zespół nie istnieje, załóż go (zobacz: ZIELONE ZESPOŁY). Razem z jego członkami i członkiniami zbierzcie działania ze wszystkich działów, które na różne sposoby starają się odpowiadać na wyzwania klimatyczne. Rozpoznajcie potrzeby, jakie poszczególni pracownicy i poszczególne pracowniczki wskazują jako ważne do włączenia w prace instytucji. Zorganizujcie spotkanie dla całego zespołu, by przedstawić wnioski. Zaprezentujcie działania już podejmowane przez indywidualne osoby albo całe działy. Przedstawcie też dobre przykłady z innych instytucji oraz organizacji. Porozmawiajcie o Waszych motywacjach i inspiracjach.

Dobry start
Zapewnij sobie i zespołowi dobry start. Zbierz już funkcjonujące praktyki (mniejsze i większe) po to, żeby docenić inicjatywy, które są podejmowane – bez względu na stopień ich zaawansowania, złożoności czy podejścia przekrojowego albo systemowego. Lepiej jest unikać zawstydzania czy oskarżania o to, że robi się za mało lub niewystarczająco dobrze. Rzetelnie przyjrzyjcie się temu, co już jest wykonywane, i na tej podstawie wyznaczcie kierunki rozwoju. 

Wspólne lekcje
To ważne, by potrzeba podejmowania działań była zrozumiała dla wszystkich pracowniczek i pracowników. Dbanie o równy dostęp do wiedzy poprzez przeznaczenie czasu pracy na wspólną edukację, dyskusję, dochodzenie do wniosków, a potem równy udział w inicjowaniu działań i zmian – bez względu na zajmowane stanowiska czy rozróżnienie na działy – wzmocni zespół i przyczyni się do budowania wiedzy kolektywnej. Dzielenie się różnymi wrażliwościami, dylematami czy ograniczeniami będzie wzbogacać strategie działania instytucji. Zorganizuj serię wykładów i warsztatów, zaproś ekspertki i ekspertów, artystki i artystów – osoby, które będą zasilać Waszą zbiorową wiedzę.

Wycieczki przyrodnicze
Z niemalże wszystkich badań, interpretacji socjologicznych i psychologicznych wynika, że regularny, bezpośredni kontakt z przyrodą pogłębia świadomość zachodzących zmian ekologicznych, uwrażliwia na świat przyrody, przynosi także psychologiczne i emocjonalne wytchnienie. Dobrą praktyką mogą się okazać regularne wyjścia pracownicze w okoliczne dzikie zakątki przyrody. Zaproś przyrodników i przyrodniczki, osoby z zamiłowaniami krajoznawczymi, artystki i artystów – żeby prowadzili dla Was wycieczki pracownicze, dzieląc się swoją wiedzą i zainteresowaniami. Może ktoś z zespołu fascynuje się jakimś terenem albo którymś gatunkiem istot pozaludzkich? Wpiszcie w pracę instytucji praktykę regularnych – np. comiesięcznych – wycieczek. Zadbasz przy okazji o dobry stan emocjonalny pracowników i pracowniczek, wspólnie będziecie się uczyć systemowego zachowywania umiaru w pracy oraz poznacie się w innych sytuacjach niż zawodowe.

Wspólne aktywności
Bezpośredni kontakt z ziemią poprawia samopoczucie – tak donoszą informacje naukowe. Organizując przyjazne, sąsiedzkie przestrzenie (patrz: DOBRE SĄSIEDZTWO), rób to razem z całym zespołem, bez rozróżnienia na działy merytoryczne, administracyjne czy techniczne. Zadbaj o to, by zarezerwować czas na wspólne aktywności. Wyznaczcie dni w kalendarzu, kiedy spędzacie czas na powietrzu, podczas wspólnej pracy. W każdym zespole znajdują się znawcy i znawczynie tematu – osoby takie mogą prowadzić resztę zespołu w działaniach. 
Pod budynkiem możecie założyć ogród deszczowy. To proste i łatwe w wykonaniu przedsięwzięcie, na które nie jest potrzebny duży teren. W trakcie prac przyjmiecie też sporą dawkę wiedzy o stanie klimatu. To będzie też komunikat wysłany do Waszej publiczności, że nie jesteście gołosłowni – mówicie w programie o zmianach klimatycznych i sami podejmujecie działania w tym kierunku.

Klimatyczny stan wyjątkowy
Zapoznaj się z raportami na temat alarmów klimatycznych. Najbardziej wszechstronnie opracowane i uznawane przez wiele środowisk naukowych, akademickich i aktywistycznych są raporty Międzyrządowej Platformy ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (ang. Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, IPBES) oraz Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC).
Znajdziesz tam wiele informacji o tym, że konieczne są niezwłoczne działania na wszelkich szczeblach władzy i wszelkiej zorganizowanej aktywności ludzkiej. Instytucje kultury muszą zajmować stanowisko w tej kwestii i przeciwdziałać lekceważeniu pogłębiających się kryzysów ekologicznych i klimatycznych. Przyłączajcie się do innych instytucji, ogłaszajcie klimatyczny stan wyjątkowy – tak jak zrobiły to np. czeskie instytucje i organizacje związane z kulturą i sztuką (patrz: PARTNERSTWA I KOALICJE KLIMATYCZNE).

Weronika Zalewska, Bez tytułu (Reakcja ~~~), mixed media, 2021

Rewizja misji instytucji
Otwórz zespołową dyskusję nad potrzebą zrewidowania misji instytucji. Zgadzając się z diagnozą o klimatycznym stanie wyjątkowym, popatrzcie krytycznie na misje i cele, jakie stawia przed sobą Wasza instytucja w dokumentach strategicznych. Zobaczcie, jakie wartości wylicza, i zastanówcie się, czy potrzebna jest ich weryfikacja. Przyjrzyjcie się także, jak działalność programowa symbolicznie lokuje Waszą instytucję. Czy mierzy swoją ważność w perspektywie wertykalnej, priorytetyzując działania nastawione na prestiż i sukces wyznaczany zasadami konkurencji, odnosząc się do hierarchii ustalonej globalnie – czyli raczej względem innych instytucji o podobnym do Waszego profilu? Czy może ważność i wyjątkowość Waszej instytucji widziana jest horyzontalnie – tworzy środowisko wzajemnych interesów i dostarcza konkretnych narzędzi służących poprawie jakości życia? Zastanówcie się zespołowo, co aktualny, specyficzny moment dziejowy podpowiada na temat tego, gdzie należy szukać kotwic dla misji instytucji. Jako grupa osób, które przygotowały ten przewodnik, mówimy wprost: kotwic i wartości musimy szukać w najbliżej otaczającym nas świecie, polityce umiaru, we współpracy, polityce dóbr wspólnych, intersekcjonalnej sprawiedliwości – czyli takiej, która dotyczy różnych kategorii (środowiskowej, ekonomicznej, społecznej itd.) oraz życzliwości i wspólnotowości.
Bardzo inspirującym przykładem uważnej, włączającej cały zespół, systemowej ewolucji organizacji ze „zwykłej” instytucji sztuki w instytucję dóbr wspólnych jest Casco Art Institute z Utrechtu. Mogłoby się wydawać, że ta transformacja dotyczy czegoś innego. Ale jak w wielu miejscach zaznaczamy, ekologizacja w proponowanym przez nas ujęciu odnosi się do złożoności kryzysów i problemów, które doprowadziły do klimatycznego stanu wyjątkowego. W naszym przewodniku podpowiedzi dla ekotransformacji szukamy w różnych metodach, m.in. ekonomii feministycznej, polityce umiaru (w rozumieniu degrowth) czy dóbr wspólnych. Proces ewolucji, jaki przeszło Casco Art Institute, to przykład bogaty w inspirujące narzędzia i metody pracy oraz współpracy. Wywiad z dyrektorką Casco Binną Choi znajdziesz tu.

Krok pierwszy:
Finanse

Więcej czasu, inne wydatki
Wdrażając ekologiczne i zrównoważone myślenie w instytucji, tak naprawdę zmniejszasz wydatki. Stosując politykę umiaru, długoterminowego myślenia oraz odzyskiwania i ponownego używania można znacznie zmniejszyć koszty. Potrzebny jest jednak czas na długofalowe planowanie i komunikację z partnerami. Instytucje muzealnicze mogą np. zmniejszyć liczbę wystaw. Jest to propozycja, która pojawia się w kontekście nie tylko ekologii, lecz także nadprodukcji. Mniej wystaw w ciągu roku daje więcej czas na pogłębiony research, głębszą i włączającą współpracę już w fazie koncepcyjnej z zespołem edukacji, artystkami i artystami oraz zespołem realizacji i komunikacji. To też więcej czasu na animację wystawy, docieranie do nowych grup odbiorców, rozwój publiczności. Może to zatem przynieść wymierne korzyści w postaci liczby odbiorców, z której instytucja się rozlicza. W takim wypadku inaczej jednak planuje się wydatki – nie na kolejne przedsięwzięcia, ale na dłuższą i pogłębioną pracę z mniejszą liczbą realizacji w ciągu roku. 

W kwestii zakupu sprzętów do instytucji czy na potrzeby realizowanych programów najlepiej jest zacząć od rzetelnego planowania. Szeroko opisujemy ten proces w obszarze PRODUKCJA: MATERIAŁY. Na początku dobrze jest wyjść od zasady 3R, czyli reduce – ogranicz, reuse – użyj ponownie, recycle – przetwórz, i dodać także repair, czyli napraw. Ważne jest to, aby w kosztorys zakupów wkalkulowane były kryteria kosztów eksploatacji, rentowności i utylizacji nowych sprzętów, na których zakup jednak się decydujemy. Może się to wiązać z większą inwestycją przy zakupie, ale dłuższą żywotnością urządzeń, która przekłada się przecież na bilans ekonomiczny. Ten temat podejmują teksty z obszarów BUDYNEK oraz PRAKTYKI CODZIENNIE.

Planuj
Pośpiech zazwyczaj powoduje, że wydaje się więcej pieniędzy, bo brakuje czasu na przemyślane decyzje i postawy prośrodowiskowe. Zaplanuj więc działalność gospodarczą i merytoryczną, uwzględnij czas na wprowadzanie zmian w zakresie ekologiczności instytucji. Rozpisuj prace w kilku horyzontach czasowych (np. roczny, trzyletni i pięcioletni). Pomoże Ci to bowiem odpowiednio zaplanować kolejne etapy. Przeprowadź dokładną diagnozę zasobów własnych oraz otoczenia. Przeanalizuj, z kim możesz nawiązać lokalne współprace, z kim możesz współdzielić sprzęty, a także koszty. Może w programie znajdziesz pozycje, do których realizacji masz szansę zaprosić inne instytucje albo organizacje i tym samym rozłożyć ich finansowanie? Kiedy sprowadzasz ekspertki i ekspertów z innych miast albo krajów, poinformuj o tym pracowników i pracowniczki innych instytucji. Może wiedza ekspercka, z którą przyjadą, przyda się również gdzie indziej? Wtedy możecie też podzielić się kosztami. Szereg praktyk ekologicznych, okazują się również ekonomiczne, bo wykorzystują wzajemne zasoby i stawiają na współpracę, opisujemy w tekstach: DOBRE SĄSIEDZTWO, PRODUKCJA: MATERIAŁY, PRODUKCJA WYDARZEŃ.

Priorytet na edukację obecny w budżecie
W budżecie instytucji i poszczególnych projektów ustaw priorytet na wszelkie działania podnoszące świadomość ekologiczną. Zacznij od siebie i przeznacz fundusze na działania wewnątrz zespołu, na spotkania i wykłady z ekspertami i ekspertkami. Uwzględniaj praktyki edukacyjne dla całego zespołu w budżetach wystaw, spektakli, konferencji. Nie twórz iluzji dodatkowych szkoleń czy warsztatów, które miałyby odciągać zespół od właściwej pracy, a tym samym powodować napięcie. Instytucja kultury – jako platforma dystrybucji wiedzy – powinna w każdym planowanym projekcie szukać okazji do pogłębiania kompetencji swojego zespołu. 

Krok pierwszy:
Technologie informacyjno-komunikacyjne

Ekologia informacji
Ekologia informacji to przede wszystkim adekwatność, czyli wybór narzędzi odpowiednich do założeń, żeby uniknąć tworzenia niepotrzebnych stron internetowych czy aplikacji. Jeżeli to możliwe, warto używać do wyszukiwania informacji telefonu, a nie komputera, ze względu na mniejszy pobór energii. Kolejnymi elementami ekologii informacji są dostępność i efektywność, czyli dopasowanie narzędzi do możliwości odbiorców. Wzrasta zagrożenie dezinformacją, dlatego coraz większe znaczenie ma dbanie o wiarygodność i weryfikowalność informacji, którymi operują pracownicy i pracowniczki oraz odbiorcy i odbiorczynie. W tym kontekście istotne jest także cyberbezpieczeństwo. 

Dobre praktyki związane z wysyłaniem e-maili 
1) Wyczyść swoją skrzynkę e-mailową z niepotrzebnych subskrypcji newsletterów – np. za pomocą Cleanfox.
2) Załączaj do wiadomości tylko osoby, które rzeczywiście powinny ją otrzymać. Przygotuj treść uważnie, tak aby zawierała wyłącznie niezbędne informacje. Ogranicz liczbę wysyłanych wiadomości. 
3) W stopce e-maila umieść tekst zamiast zdjęcia. Możesz tam także dołączyć informacje o tym, aby nie drukować wiadomości, i porady dotyczące bardziej świadomego korzystania ze swojej skrzynki. Przykładowy komunikat: „Typowy e-mail jest odpowiedzialny za 4 g emisji CO2. Jeśli posiada załącznik ze zdjęciem, potrzeba więcej przestrzeni do transmisji, więc jego cyfrowy ślad węglowy wzrasta do 50 g. Pod względem emisji wysyłka 65 e-maili jest ekwiwalentem przejechania 1 km samochodem”. 

Do szybkiej komunikacji staraj się korzystać z aplikacji szyfrującej treści, np. Signal. Możesz w niej zastosować ustawienia, które spowodują, że wiadomości zostaną usunięte po jakimś czasie, dzięki czemu nie będą zajmowały przestrzeni na serwerach. 
Znajdź dostawcę skrzynki e-mailowej spoza GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft; zobacz). Brak odpowiednich regulacji sprawia, że duże korporacje IT cenzurują wolność słowa na własnych zasadach, wspierają obieg fake news, nietransparentnie zarządzają danymi użytkowników i użytkowniczek, dyktują swoje zasady funkcjonowania na rynku (np. wypuszczanie darmowych albo nisko płatnych produktów po to, żeby zdobyć monopol na rynku, a następnie podnieść ceny). 

Możesz wybrać któregoś z poniższych dostawców:
https://kolabnow.com/
https://riseup.net/en
https://protonmail.com/
https://www.greennet.org.uk/
https://posteo.de/en
https://canarymail.io/
https://soverin.net/
https://www.ethicalmail.org.au/

Dobre praktyki korzystania z Internetu 

Przykładowe wyszukiwarki: 
Ecosia – korzysta z serwerów zasilanych energią odnawialną;
DuckDuck – anonimizuje wyszukiwanie online;
Startpage – chroni Twoje dane osobowe poprzez brak zewnętrznych trackerów i plików cookie; 
MetaGer – stworzona przez organizacje non profit, zasilana zieloną energią, szanuje prywatność użytkowników i użytkowniczek. 
Przykładowe przeglądarki open source:
Mozilla – najbardziej znana i popularna alternatywa;
Tor Project – umożliwia anonimowe poruszanie się po sieci. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na wtyczkę Snowflake, która umożliwia korzystanie z sieci osobom znajdującym się na obszarach objętych cenzurą; wyszukania z takich miejsc przechodzą przez serwery wolontariuszy, czyli osób, które posiadają tę wtyczkę;
Brave – kładzie duży nacisk na prywatność oraz optymalizację zużycia energii podczas przeglądania sieci;
Waterfox – przykłada wagę do ochrony prywatności;
Gexsi – produkt europejski, jest tzw. b-corpem (zobacz).

Zainstaluj w przeglądarce rozszerzenie Carbon Analyzer, żeby wiedzieć, ile energii zużywają najczęściej odwiedzane przez Ciebie strony
Zoptymalizuj swoje aplikacje społecznościowe. Na początek wyłącz możliwość automatycznego odtwarzania wideo w tle.
Ściągaj playlisty i wideo na swój sprzęt. Strumieniowanie podcastów oraz muzyki bez podłączenia do Wi-Fi konsumuje sporą liczbę danych. Staraj się unikać streamingu wideo, nie słuchaj muzyki na YouTubie. 
Korzystaj z Wi-Fi zamiast sieci komórkowej 3G/4G. Ilość energii konsumowana przez Wi-Fi jest znacznie niższa. 
Ustaw aktualizację aplikacji tylko w momencie podłączenia do sieci Wi-Fi.
Używaj platform do pracy online opartych na oprogramowaniu typu open source (np. Jitsi) lub dziel z innymi instytucjami wykupiony dostęp do pozostałych platform. 

Weronika Zalewska, Bez tytułu (Nie zaplątać się w sieci), mixed media, 2021